İsmayıl Rafiqoğlu
Bakıətrafı kəndlərin ərazisi
noyabrda möcüzəli bənövşəyi, qırmızı, sarı bir gülün rənginə boyanır. Hansı həyətə
boylansan, kimə qonaq getsən, bu qəribə gülün gözəl qoxusunu duyacaqsan. Bu dövrdə
Abşeron zəfəranı gur çiçəkləyir və yarımadanın
hər qarışında onunla rastlaşmaq ehtimalı çoxalır.
Ay bitir, zəfəran yığımı da
yekunlaşır. Ola bilər, hansısa təsadüfdən məhsulunu verə bilməyən zəfəranın bir
iki çiçəyinə dekabrın ilk həftəsi də rast gələ bilək. Soğanaq bəzən harasa təsadüfən düşür.
Sonra həmin yerdə topa-topa gül açan zəfəranın gözəlliyindən doymaq olmur. Zəfəran
Azərbaycan xalqı üçün muğam, şeir-qəzəl, qonaqpərvərlik, tolerantlıq qədər əhəmiyyətli
bir məsələlər toplusunda layiqli yer alan bir ədviyyatdir. Bu bitki vaxtılə qədim
Bakının gerbini də bəzəyib. Harada Azərbaycan mətbəxi varsa, orada zəfəran var.
Kim sağlamlıq axtarırsa, deməli zəfəran axtarır. Hansı evdə plov çəkilirsə, həmin
evdə mütləq zəfəran dəmlənir. İnsana verdiyi xeyir-bərəkət baxımından zəfəranın
əvəzi yoxdur.
Zəfəran barədə çox yazılıb, filmlər
çəkilib, verilişlər hazırlanıb. Faydasını bəlkə də hamı bilir, amma bir daha
xatırlamağa dəyər.
Keyfiyyətli məhsul deyəndə, Bilgəh
zəfəranı yada düşür
Zəfəran soğanaqla artan, daha çox
qumsal torpaqda yetişən çoxillik bitkidir. Azərbaycanın bir sıra rayonlarında
yetişdirmək olur. Abşeron zəfəranı daha çox tanınır. Keyfiyyətli məhsul deyəndə
Bilgəh zəfəranı yada düşür, buradan alınan məhsul heç də dünya şöhrətli Kəşmir
zəfəranından geri qalmır. Müalicəvi tərkibinə görə çox qiymətlidir. Əgər həkim
zəfəran qəbul etmək kimi bir kurs təyin edirsə, hər kəs Bilgəhdə yaşayan
tanış-bilişindən zəfəran əldə etməyə çalışır.
Zəfəran ildə cəmi 1 dəfə, oktyabrın
sonundan başlayaraq noyabr ayı boyunca çiçəkləyir. Çiçəyi bənövşəyi rəngdə olan
zəfəranın 3 dişiciyi, 3 erkəkciyi olur. Qırmızı rəngdə olan 3 dişicik elə həmin
ədviyyənin əsasını təşkil edir. 3 sarı rəngli erkəkciklə qarışıq çiçəyin digər
hissəsi isə məişətdə yox, təbabətdə istifadə edilir. Bəzi ölkələrdə həmin çiçəklərdən
xüsusi kosmetoloji məqsəd üçün yararlanırlar. Azərbaycanda da bu hissəni
qurudub çay kimi dəmləyən insanlar var. Amma əsas ədviyyə bu qımızı 3 teldən alınır.
Zəfəran qramla satılır
Zəfəranın soğanağı da dərmandır.
Kilosu Azərbaycanda 15 manat, Avropada 20 avro olan soğanağa həmişə tələbat
var. Həm yeni sahə salmağa, həm də tibbi məqsəd üçün yararlanmağa. Məsələn,
Almaniyada zəfəran soğanağından xüsusi dərman preparatı da hazırlanır. Bu səbəbdən
baha qiymətə satmaq da olar.
Plovda zəfəran mütləq olmalıdır
Piti, küftə bozbaş, parça bozbaş,
xaş, düşbərəyə vurulan zəfəran həm bu yeməklərə xüsusi dad verir, həm də kifayət
qədər ağır olan qidanın həzmini rahatlaşdırır. Bahalı olduğundan zəfəran qənaətlə
işlədilir. Azərbaycan şirniyyatında da mütləq olmalıdır. Xüsusilə paxlava, şəkərbura,
badambura və digər kulinariya məhsullarında istifadə edilir. Özü də Novruz
bayramında hazırlanan şirniyyata zəfəranı məhz insana verdiyi güc-qüvvəyə görə əlavə
edirlər. Yəni qış bitib, yaz gəlib, insana daha çox vitamin və faydalı qida növü
tələb olunur. Paxlava və şəkərbura da zəfəranla hazırlandıqda daha xeyirli
olur. Əvvəllər zəfərandan hətta yumurtanı boyamaq üçün də istifadə edərmişlər,
o həm də gözəl boyaq maddəsidir.
Zəfəran insana yaxşı əhval bəxş
edir
Zəfəran həm də bir müalicəvi vasitə
sayıla bilər. Onun insan orqanizminə verdiyi faydanı tam təsvir etmək asan
deyil. İlk növbədə bu bir afrodiziak sayıla bilər. İnsana yaxşı əhval bəxş
edir, ümumi tonusu yüksək səviyyədə saxlayır. Zəfəranın məhz "xoşbəxtlik
hormonu” sayılan serotoninin səviyyəsini yüksəltdiyi bir çox mənbədə qeyd
olunub. Yəni sistematik qəbul etməklə həmişə pozitiv ruhun daşıyıcısı olmaq
şansını yaradır. Bütün ədviyyələrə məxsus olan bu xüsusiyyət zəfəranda daha çox
əksini tapıb. Depressiyadan uzaq düşməyə çalışan hər insan zəfəranla dost
olmalıdır. Zəfəranın tərkibindəki krosin, safranal insanı həyəcandan uzaq
saxlayır, ümumi əhvalını yaxşılaşdırır.
Zəfəran ürək-damar sisteminin
normal işləməsinə yardım edir. Həm havasında müalicəvi komponentlərin bol
olduğu, həm də zəfəranın hər həyətdə əkildiyi Bilgəh qəsəbəsində ürəkdən əziyyət
çəkən az adama rast gəlmək olar. Hətta məşhur Kardioloji Sanatoriyası da burada
yerləşir. Şəkər, xolesterin və arterial təzyiqin səviyyəsini normada saxlamaq
üçün zəfəranın rolu əvəzsizdir. Əlbəttə, bu faktorlar ürək-damar sisteminin
işinə birbaşa təsir edir.
Mədə ağrılarında, xərçənglə mübarizədə
çox faydalıdır
Zəfəran həm də bir sıra göz xəstəliklərində
faydalı ola bilər. Yaşlı bağlı bəzi görmə problemləri yaşayan, şəkərli diabetdən
əziyyət çəkən insanlar mütləq zəfərandan yararlanmalıdırlar. Zəfəran həm də göz
təzyiqini normallaşdıra bilər. Daim kompüter qarşısında çalışan şəxslərin zəfəran
qəbul etməsi gözdə yaranan problemləri həll etməkdə kömək edə bilər. Zəfəran dəmləməsindən
istifadə etmək, gözləri bu məhlulla silməklə görmə qabiliyyətini xeyli
yaxşılaşdırmaq olar.
Mədə-bağırsaq sistemində yaranan
bir sıra problemlərin qarşısını almaq üçün də zəfəran dəmləməsindən istifadə
etmək olar. Mədə ağrıları, qıcqırmada çox faydalıdır. Bu qiymətli ədviyyənin
faydasından çox danışmaq olar, bəzi mütəxəssislər onun yüzə yaxın xəstəliyə
yardım etdiyini qeyd edirlər. Sadəcə bəzi qaydaları da gözləməyə dəyər…
Həyat eşqini, xoşbəxtlik hissini
artırır
Zəfəran dərman preparatı deyil,
hansısa ciddi xəstəlikdə əməliyyatı və ya hansısa tibbi proseduru əvəzləmir.
Güclü antioksidant tərkibinə malik olduğundan profilaktik məqsədlər üçün
yararlıdır. Yəni zəfəran bir növ həyat tərzinin bir hissəsi olmalıdır, bu halda
onun daha faydalı olduğunu düşünmək olar. Üstəlik, istifadə qaydasını da bilmək
lazımdır. Çox böyük dozalarda əks-təsiri ola bilər. Yəni bir dəfəyə cəmi bir
neçə teldən istifadə edilməlidir. Bir qramın dəmləməsi ciddi fəsada yol aça bilər.
Daha artıq dozalarda ölümlə nəticələnə bilər. Normanı gözləmək lazımdır. Hamilə
qadınlara məsləhət görülmür, ya da çox az dozada qəbul etmək olar. Hər bir
halda çox güclü vasitələrdən biri olduğu üçün olduqca ehtiyatla yararlanmaq tələb
olunur. Yeməyə, çaya əlavə etməklə, hərdənbir dəmləməsini içməklə faydalanmaq
olar. Zəfəranı quru, qaranlıq yerdə, tünd şüşə qabda saxlamaq məsləhətdir,
çünki həm günəş şüaları, həm də rütubət onun müalicəvi faydasını azaldır.
Həyat eşqi, xoşbəxtlik hissi həmişə
özünə zəfəranı dost bilən insanlarda daha çox duyulur. Zəfəran şıltaq və incə
qadına bənzəyir, onu sevdinsə, onu özünə dost ola bildinsə, günün sağlam, ruhun
isə sakit olacaq.
www.anews.az
Bizi sosial şəbəkələrdə izləyin !
