İlisunun üzük qaşı, min illərdən gələn sirli ad - Ram Ramay şəlaləsi

Bu özəllik İlisu şivəsinin fonetik, morfoloji və leksik xüsusiyətlərində özünü biruzə verir. İlisu şivəsinin lüğət tərkibində, eləcə də toponim, məhəllə, tabun və coğrafi adlarda türk mənşəli sözlər üstünlük təşkil edir. Onlardan bəzilərini göstərmək kifayət edər ki, fikrimizin doğruluğu sübut olunsun.

Qaradolaq məhəlləsi, Quşlar məhəlləsi, Yezli dağı, Əltürgən dağı, Başarmax, Vidir, İnisi, Kura, Xatınşı, Ağlaq, Quşqun kimi sözlər bu şivənin orijinallığını göstərir.

İlisuda həm də öz füsunkar gözəlliyi, maraqlı və sirli adı ilə diqqət çəkən bir hidronim mövcuddur: Ram Ramay şəlaləsi.

İlisuya gələnlər bu şəlaləni görmədən geri dönmür. Hər tərəfdən dağlarla əhatə olunmuş, kanyonu xatırladan dərənin sonunda yerləşən Ram Ramay gələnləri öz möhtəşəm gözəlliyi ilə heyran edir. Bu şəlalə haqqında çox yazılsa da, adının mənası haqqında demək olar ki, heç bir informasiya yoxdur. Heç bir rəsmi ədəbiyyatda bu adın etimologiyası barəsində məlumat verilməyib. Yerli əhalə arasında belə Ram Ramayın nə demək olduğu haqqında konkret fikir mövcud deyil. Tək bilinən odur ki, kənd əhalisi bu dərəni Qoma, suyunu da Qomanın su adlandırır. Məhz, Qoma sözünün özü də əslində ayrıca bir müzakirə mövzusudur.

Şəlalənin adında diqqət çəkən əsas söz Ramdır. "Azərbaycan Toponimləri" ensiklopedik lüğətində bu söz kökünə malik yeganə toponim Ramanadır. Onun izahı da dərin araşdırma aparılmadan üç formada izah olunur:

1. Rama - fars dilindəki xalq qoşunu, qeyri-nizami qoşun sözü olub, –na şəkilçisi ilə "qoşun yeri” mənası verir.

2. Rəmə - kələ-kötür yer, çala-çuxur sözündən əmələ gəlib.

3. Roma kəndi - mənası verməsi. I əsrdə burada romalıların hərbi düşərgəsi olmuşdur.

Göstərilən bu faktlardan yalnız ikincisi az-çox Ram Ramay şəlaləsinin adını izah edə bilir. Ancaq şəlalə adında Ram sözünün iki dəfə təkrar olunması yenə də RƏMƏ sözü ilə bağlılığına kölgə salmış olur.

Ram və ya Ram Ramay sözü əslində qədim sanskrit dilində istifadə olunan bir çox terminlərə daha yaxındır. Məsələn, qədim sanskrit eposu olan Ramayana, hind mifologiyasında populyar şahzadə Rama. Diqqət çəkən məqamlardan biri də odur ki, induizmdə, buddizmdə və canizimdə populyar olan müqəddəs mahnılardan –mantralardan birinin adı Om Ram Ramayadır.

Məhz, bu mantra gizlin enerji mənbəyi rolunu oynayır.

Bundan başqa dünyanın bir çox yerlərində Ram toponimi mövcuddur: İsraildə Ram gölü və dağı, Şotlandiyada Ram adası.

Əlavə olaraq onu da demək lazımdır ki, sözün kökündə olan Ra şəkilçisi də qədim tarixə malik bir sözdür: Ra-misirlilərin günəş allahı, Ra-Volqa çayının qədim adı, Ra-qədim Tibet xalqlarından birinin adı.

Digər maraqlı məqam isə Qədim Misirdə Ra adlı Günəş allahının olmasıdır. Sonradan Amonla eyniləşdirilmişdir və "Amon-Ra" adlandırılmışdır.

Daha diqqət çəkən məqamlardan biri də, qədim Skandinaviya folklorunda yeddi Ra (Rå) mövcuddur. Məhz, onlar konkret ərazinin, relyefin qoruyucusu, sahibi, tanrısı hesab olunur. Meşənin, gölün, dənizin, dağın, çayın, qayanın öz Ra-sı mövcuddur. Məsələn: skogs-ra və ya huld-ra (meşə qoruyucusu), sjo-ra (göl qoruyucusu), havs-ra (şor su hövzəsi qoruyucusu), Bergs-ra (dağ qoruyucusu).

Bütün bunlardan çıxış edərək söyləmək olar ki, İlisudakı Ram Ramay şəlaləsinin adı ən azı, 3 min illik tarixin yadigarıdır. Əslində, bu sirli ad geniş araşdırmaya ehtiyac duyur və ümid edirəm əsl mənası yaxınlarda ortaya çıxacaq.