L. Qasımova

Bu dünyada Koreya adlı bir dövlət var. Hər bir kəs şimali və cənubi Koreyanın varlığından xəbərdardır. Amma keçmiş SSRİ ərazisində də bu xalqın nümayəndələri yaşayıblar. Vaxtilə Koreyada, Uzaq Şərqdə yaşamış və müharibə zamanı Orta Asiyaya deportasiya edilmiş koreyalılar. Onların əksəriyyəti məhv olmuşdu, çünki həyat şəraiti olmayan çöllü-biyabana sürgün olunmuşdular. Yalnız yerli şəraitə uyğunlaşanlar xilas oldular və Sovetlər ölkəsinin tamhüquqlu vətəndaşına çevrildilər.Uzun müddət koreyalılarla yanaşı yaşayarkən mən bu xalqı yaxından tanımişdım və onların mətbəxini sevirdim. Koreyalılar çox zəhmətkeşdilər. Mərkəzi Asiyada onlar əsasən düyü, soğan və qarpız əkirdilər. Yazdan payızadək əkin sahələrində günün altında ağır şəraitdə işləyirdilər. Məhsul yığımından sonra istirahət edir, şən və dəbdəbəli toylar çaldırırdılar.Koreyalılar şən və səmimi insanlardır, onlar bayramlarda rus xalq mahnılarını oxumağı sevirdilər. Mən həmişə onların "yad" mahnıları belə həvəslə oxumalarına heyrətlənirdim.Koreyalıların gözəl və zövqlə geyinmələri həmişə Özbəkistanda yaşayan digər xalqların diqqətini çəkirdi. Əkin sahələrində onlar başqalarından seçilmirdilər. İş mövsümü başa çatan zaman bəzəkli qadınları tanımaq olmurdu. Onlar bərbərə gedir, yeni paltar tikir, ya da yaxşı tikilmiş geyimlər alırdılar.Koreyalılar yeni ili fevralda qeyd edirlər. Lakin onlar ümumi yeni ili, köhnə yeni ili və şərq təqvimiylə öz yeni illərini də təmtəraqla qarşılayırdlar. Onlar sürgündə çox illər yaşasalar da, adət-ənənələrini, bayramlarını və dillərini unutmurdular. Hərçənd, tarixi vətənləriylə ünsiyyət qurmadıqlarından dil transformasiyaya məruz qalmışdı, bununla belə, onlar həmişə əsillərinin hardan gəldiklərini unutmurdular.Onların dəfn mərasimi bizim üçün qeyri-adi idi, çünki koreyalılar mərhumun bütün əşyalarını – köhnəli-yenili  - hətta pulunu da yandırırlar. Onlarda valideyn günü adlanan xüsusi tarix var. Həmin gün adamlar ən yaxşı yeməklərdən götürüb qəbiristanlığa gedir və bu yeməkləri orada qoyurlar.Koreyalılar uşağın bir yaşının tamam olmasını da təmtəraqla qeyd edirlər. Adətən, bu mərasim çoxlu sayda qonaqla restoranda baş tutur. Uşağa çoxlu hədiyyələr verirlər. Koreyalıların gələcəkdə uşağın hansı sənət sahibi olacağını müəyyən etmək kimi maraqlı ənənələri də var. Uşağın qarşısına müxtəlif əşyalar - düyü, qələm, kitab, qaşıq, bel və s. qoyurlar. Uşaq nəyi götürərsə, deməli, o sahəylə məşğul olacaq anlamını da verir. Tez-tez koreyalı dostlarımın bayramında olur və onların təamlarını dadmaqdan zövq alıram. Axı Koreya mətbəxi sağlam və balanslıdır.Sovet dövründə dəniz məhsullarını tapmaq çətin idi, buna görə də koreyalılar bir çox yerli məhsulu mətbəxlərinə uyğunlaşdırıblar. Koreyalılar tərəvəz olmadan yaşaya bilməzlər və onlar həm təzə, həm də duzlu tərəvəzlərdən istifadə etməklə müxtəlif salatlar hazırlayırlar. Həmçinin onlar paxla və dənli bitkilərdən istifadə edirlər, düyü bu sırada birincidir.Koreyalılar ədviyyatları çox sevirlər. Bu sıraya qırmızı acı bibər, qara istiot, zirə, qurudulub döyülmüş kişniş, sirkə, soya sousu və duz daxildir.Tofu soya pendirini koreyalılar həmişə süfrələrindən əksik etməyiblər. Onu ya qovurur, ya da sadəcə soya sousuna töküb çörək və tərəvəz salatları ilə yeyirlər.Quru lobyanı döyüb un alırlar, sonra lobya nişastasından dadlı jele hazılayırlar.Koreyalılar yeməklərini qırmızı çili bibəri olmadan təsəvvür etmirlər. Onu, əlbəttə ki, şirniyyat istisna olmaqla, demək olar, bütün yeməklərə əlavə edirlər. Buna görə də yeməklərin çoxu qırmızı-narıncı rəngdədir. Koreyalılar qırmızı bibər yeməyə elə vərdişkardırlar ki, digər (Avropa) yeməklər onlara dadsız görünür. Koreya dilində "dadlı" və "kəskin acı" anlayışları sinonimdir.Koreya mətbəxində hər hansı bir yemək soya sousu olmadan təqdim edilə bilməz. Maye halda olan soya sousundan başqa, soya pastası  "tyay" da var. Maye sousu şorbaya, buxarda bişmiş pirojkilərin üzərinə əlavə etmək, qatı pastanı isə ət, toyuq, tərəvəz qızardılan tavaya tökmək olar, bu yeməyə zərif dad verir.Koreyalılar yeməklərində sarımsaqdan da istifadə edirlər. Onu nazik doğrayıb salata tökür, üzərinə qaynar bitki yağı əlavə edirlər. Koreyada yaşayanlar keşnişin quru toxumlarından istifadə etmirlər. Lakin Mərkəzi Asiyadakı koreyalılar həmişə bu ədviyyatdan yararlanırlar.Koreyalıların mağazada satılan buğda çörəyindən başqa öz hazırladıqları çörəklərdən də istifadə edirlər. Bu, duzsuz qaynadılmış düyüdən olan çörəkdir. O, əsas yemək hesab olunur. Onu isti-isti, amma səliqəylə masanın ortasında yerləşdirilmiş böyük boşqaba qoyurlar. Koreyalılar şorba, salat və ya ət yeyən zaman bu düyünü onların içinə əlavə edirlər. Bu çörək "pabi" adlanır.Bayramlarda bərk, yapışqanlı düyüdən çətin hazırlanan "Oladyi" bişirirlər. Bu kiçik şirin kətələr – “Çempeni " sıxılmış yapışqanlı düyüdən hazırlanır. Çox zaman onların ortasını moruğu işarəylə bəzəyirlər. Onların qiyməti bahadır.Koreyalılar öz yemək vərdişləri var. Onlar it ət yeyirlər. Heyvanları xüsusi yetişdirib bəsləyirlər. Damazlıq itləri yemirlər, əsasən küçə itlərinin ətinə üstünlük verirlər. İt ətinin şorbası "kyadya" adlanır. Bu, çox bahalı yeməkdir, belə ki, onu bayramda və ya xüsusi hallarda yeyirlər. Koreyalılar düşünürlər ki, it şorbası soyuqdəymənin qarşısını alır, it piyi isə vərəmdən müalicə edir. İt piyini südə qatıb acqarnına içirlər. Özbəkistanda bununla digər millətlərin nümayəndələrini də müalicə edirlər.Koreyalıların şorbaları çox müxtəlifdir. Onlar müxtəlif ət, tərəvəz, ədviyyatlar və s. istifadə olunur. "Mukityamuri" - donuz əti və soya pastası ilə yaşıl turpdan, "Megityamuri" mal əti və soya sousu ilə dəniz kələmindən hazırlanır.Özbəkistanın bütün sakinlərinin ən məşhur yeməyi "kuksi"dir. Bu, buğda unundan hazırlanan əriştə şorbasıdır. Boşqaba əriştə qoyur, üzərinə bulyon əlavə edir, üstünə qaynadılmış mal əti və kələm, kök, turpdan hazırlanan salat yerləşdirir və qızarmış küncüt səpirlər. Zövqə görə hərə soya sousu və sirkə əlavə edə bilərlər. Bir çoxları düyü unundan hazırlanmış şüşə əriştələr barədə eşidiblər. Koreya dilində bu, "funçoza" adlanır. Onu bişirmirlər, üzərinə qaynar su tökür, sonra qızarmış tərəvəz və ədviyyatın üzərinə əlavə olunur, bitki yağı, tərəvəz, soya sousu ilə qarışdırılır və əla qəlyanaltı ortaya çıxır.Koreyalılar əvvəlcədən üzərinə çoxlu sirkə və bitki yağı tökülərək marinadlaşdırılmış çiy balığı (“he”) sevirlər. Onun da içərisinə çoxlu acı bibər əlavə olunur.Salatlarını saymaqla qurtarmaz. Əllərinə düşən tərəvəzdən (çuğundur, maş, kələm, xiyar, lobya, ispanaq, balqabaq və s.) salat hazırlayırlar. Morkovça – kök salatı, kadiça – badımcan salatı, çimça – marinadlaşdırılan çin kələmi, kimça – turp salatdır, ümumiyyətlə yerli dildə “ça” salat anlamına gəlir. Qurudulmuş gicitkən salatı bahalı və dadlıdır. Onu yuyur, uzun-uzun doğrayır, qızardılmış soğan və ədviyyatlarla (qırmızı bibər, soya sousu, qurudulmuş keşniş toxumu, sarımsaq, duz və qara bibər) qovururlar. Gicitkən dadına görə əti xatırladır.İndi Özbəkistandan və koreyalılardan min kilometrlərlə uzaqda yaşayarkən belə onların mətbəxini unutmuram. Hər gün bizim masada təzə tərəvəzlərdən salat olur. Yeməyə soya sousu əlavə edərkən, mən bizə düzgün və dadlı qidalanmağı öyrədən koreyalıları mehribanlıqla xatırlayıram.

ANN.Az