Rusiya-Ukrayna münaqişində Qafqaz kartı

Rusiyanın Ukraynaya təcavüzü Moskvanı beynəlxalq ictimaiyyətdən təcrid edib, Qərb liderləri prezident Vladimir Putinə qarşı vahid cəbhədə birləşiblər. Rusiyanın bir çox qonşu ölkələrdə, xüsusən də Cənubi Qafqazda daha çox təsiri var. Ancaq burada da Moskvanın iki müttəfiqi - Azərbaycan və Ermənistan arasında gərginlik Rusiyanın mövqelərini zəifətmək təhlükəsi yaradır.

Rusiyanın Kiyevə yürüşünə başlamazdan iki gün əvvəl Putin Moskvada Azərbaycan lideri İlham Əliyevlə görüşüb. İki prezident 43 bənddən ibarət "müttəfiq əməkdaşlıq” sazişi imzalayıblar ki, bu da Rusiyanın enerji ilə zəngin ölkədəki mövqeyini nominal olaraq gücləndirir. Bu, həm də Rusiyanı ən azı kağız üzərində Azərbaycanın, Azərbaycanı isə onun əzəli düşməni Ermənistanın müttəfiqinə çevirdi, bu barədə  Rusiya, Ukrayna, Belarusda baş verənlər  haqqında və neft kəmərləri barədə yazan müstəqil jurnalist Nikola Mikovic yazır.

2020-ci ilin noyabrında imzalanan atəşkəs razılaşmasına əsasən, Ermənistan regionda bütün iqtisadi və nəqliyyat əlaqələrini açmalıdır. Bu, Azərbaycana 2023-cü ilə qədər Naxçıvan nəqliyyat dəhlizinin (həmçinin Zəngəzur dəhlizi kimi tanınır) tikintisini başa çatdırmağa imkan verəcək ki, bu da rəsmi Bakıya Naxçıvan Muxtar Respublikası ilə Ermənistan ərazisindən keçməklə erməni keçid məntəqələri olmadan birləşməsinə imkan verəcək. Dəhliz sonda Çinin "Bir Kəmər və Yol” təşəbbüsünün bir hissəsi ola bilər və Azərbaycana Türkiyəyə birbaşa quru yol verməklə, Azərbaycan üzərindən Rusiya və Ermənistanın birbaşa quru yolla əlaqə yaratmasına imkan verəcək.

Ermənistanın isə fərqli prioritetləri var. Rəsmi İrəvan ölkəni Gürcüstandan keçməklə Rusiya ilə birləşdirəcək Beynəlxalq Şimal-Cənub Nəqliyyat Dəhlizinin tikintisinə hazırlaşır. Rusiyanın Ukraynadakı müharibəsi ilə bağlı zəifləmiş mövqeyi Kremli Ermənistanı Naxçıvan dəhlizinin tikintisini sürətləndirməyə sövq edə bilər, lakin Ermənistanın Rusiya ilə Azərbaycan arasında "müttəfiqlik əməkdaşlığı” sazişini faktiki olaraq "xəyanət” hesab etdiyini nəzərə alsaq, müqavimət göstərə bilər.

Putin və Əliyev arasında imzalanan sazişdə deyilir ki, "iki ölkənin silahlı qüvvələri birgə əməliyyat və döyüş hazırlığı fəaliyyəti də daxil olmaqla, qarşılıqlı fəaliyyətini dərinləşdirəcək”. Rusiya və Azərbaycan bir-birinə hərbi yardım göstərməyi də nəzərdən keçirə bilər ki, bu da Ukraynadakı müharibənin Moskva üçün uğursuz davam edəcəyi təqdirdə aktuallaşa bilər. Bu tip əməkdaşlıq, şübhəsiz ki, Bakıya İrəvan üzərində əlavə təsir üstünlüklər verə bilər.

Azərbaycan rəhbərliyi üçün problem odur ki, Qərb Rusiyaya qarşı sanksiyalar tətbiq etmək üçün Azərbaycana təzyiq edə bilər. "Azərbaycan Hava Yolları” QSC və onun törəmə şirkəti "Buta Airways” Rusiya Federasiyasına bütün uçuşları dayandırıb, Rusiyanın dövlət aviaşirkəti "Aeroflot” da xaricə uçuşları dayandırıb. Bu kəsilmiş əlaqələr Rusiya üçün daha da dərin təcridlə nəticələnəcək, Ermənistan və Azərbaycan iqtisadiyyatlarına əlavə problemlər yaradacaq.

Nəzərə almaq lazımdır ki, Rusiyanın dəstəyinin əlavə şərtləri var.  Ankara Dağlıq Qarabağ müharibəsindən sonra Qafqazdakı mövcudluğunu da artırıb. Ermənistan Moskvanın təcridindən faydalana biləcək bir ölkə olan Türkiyə ilə münasibətləri normallaşdırmağa başlayıb, Azərbaycan və Türkiyə isə 2021-ci ilin iyununda Əliyev və Türkiyə prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğanın qarşılıqlı əməkdaşlıq haqqında Şuşa Bəyannaməsini imzalamasından sonra rəsmən müttəfiq olublar. Müharibədən sonra Cənubi Qafqazda türk təsiri artmağa başlayıb. 

Nominal olaraq Azərbaycan Rusiya və Türkiyə ilə müttəfiqdir, lakin reallıqda Bakı çox güman ki, Ankara ilə əlaqələrini gücləndirməyə çalışacaq (hətta Moskva əsas ticarət tərəfdaşı olaraq qalır). Lakin bu o demək deyil ki, Azərbaycan Türkiyəyə öz torpaqlarında hərbi bazalar yaratmağa icazə verəcək, çünki belə bir addım Bakının Moskva ilə münasibətlərini təhlükə altına salar.

Hələlik Azərbaycan və Ermənistan Rusiya Federasiyasına yaxın olmaqla yanaşı, Qərblə münasibətlərini balanslaşdırmağa çalışır. Nə Bakı, nə də Yerevan Moskvaya qarşı sanksiyalar tətbiq etməyib və iki xalq Rusiyanın Ukraynadakı hərəkətlərini pisləməkdən ehtiyatla yayınır. İrəvanla müqayisədə isə Bakıda daha çox adam toplaşaraq Ukraynaya dəstək mitinqlərində iştirak edib. Rəsmi olaraq Ermənistan və Azərbaycan münaqişədə bitərəf qalır və döyüşlərin Qafqaza sıçramayacağına ümid edir.

Amma Rusiya Ukraynada hərbi və siyasi məqsədlərinə tez bir zamanda çatmasa, o, KTMT üzrə müttəfiqlərinin döyüşə girməsini tələb edə bilər. Artıq Ukraynada Rusiyanın KTMT-ni müharibəyə cəlb edəcəyi ilə bağlı qorxular var, Ermənistanda isə bəzi siyasi analitiklər Kremlin İrəvana və digər müttəfiqlərinə Donbasa qoşun yeritmək üçün təzyiq göstərəcəyini və orada sülhməramlılar rolunu oynayacağını gözləyirlər.

Azərbaycan öz növbəsində iki ölkənin bu yaxınlarda imzaladığı sazişə baxmayaraq, çətin ki, Rusiyanın hərbi əməliyyatlarında iştirak etsin. Azərbaycan parlamenti tərəfindən ratifikasiya edilmiş Suşa Bəyannaməsindən fərqli olaraq, bu sənəd hələlik həvəsləndiricidir. Beləliklə, Türkiyə ilə sıx əlaqələr Azərbaycanın Kreml tərəfindən alət kimi istifadə edilməməsinə imkan verəcək. Bu, həmçinin Putinin Ukraynadakı işlərinin yolunda getməsinə heç də kömək edəcək amil olmayacaq.

Elnur Babayev



www.anews.az