Azərbaycanda peşə məktəbində oxuyanların 33%-i qadınlardır - MÜSAHİBƏ

2024/2025-cü tədris ili üçün peşə təhsil müəssisələrinə 31 min plan yeri ayrılıb.Keçən il bu rəqəm 25 min olub.  Bunu anews.az-a müsahibəsində  Peşə Təhsili üzrə Dövlət Agentliyinin direktoru Ceyhun Kərəmov deyib.
 
"İlk həftədə müraciət edənlərin sayı 21 mini keçib, bu da ötən ilki müraciətlərdən 20% çoxdur. Son 5 ilin statistikasına baxsaq müraciət edənlərin   30%, qəbul olunanlarınsayının  isə  10% artıdığını  görərik. Ümumi qəbulun 40%-I  Bakının, 60% isə regionların payına düşür. Peşə təhsilinə maraq Bakıda daha çoxdur. Keçən il 9-11-ci sinfi bitirib və heç bir yerdə oxumayan 20495 nəfərdən 4 min nəfər  kolleclərə qəbul alıb. Müraciət edən hər 5 nəfərdən biri kollecə qəbul ola bilir. Digər 4 nəfər isə əmək bazarına təhsil almadan daxil olur. Bu səbəbdən  2024-2025-ci təhsil ili üçün  ilk dəfə iki növbəli təhsil sisteminə keçmişik”, - Kərəmov bildirib.
 
2026-ci ilə qədər 9200-ə qədər adamın yüksək texniki peşəyə cəlb edilməsi planlaşdırılıb.
 
Peşə məktəblərində ixtisaslar necə  müəyyənləşdirilir? 
 
Əmək bazarı üçün lazım olan ixtisasların peşə təhsilinə cəb olunması üçün öncədən uyğun dövlət  qurumları və özəl sektor mənsubları ilə təhlillər aparılır.
 
"Hər il qəbul planı hazırlanarkən Əmək və Əhalinin Sosial Müdafiəsi Nazirliyindən hazırda əmək bazarında olan vəziyyət və əmək bazarında ciddi ehtiyac və ya çatızmazlıq olan ixtisaslar üzrə məlumatları alırıq.Həmçinin  İqtisadiyyat Nazirliyi də hansı peşələrə ehtiyacın olması ilə bağlı rəy verir.  Keçən il tədris planına alternativ mənbələrdən enerji istehsalı  üzrə  2 ixtisas əlavə edilib.  Günəş panellərinin təmiri və istismarı üzrə texnik, alternativ enerji sistemləri mütəxəssisi hazırlayırıq. O vaxtı biz dövlət qurumlarından bu sahədə işləyən şirkətlərlə uzun müddət ünsiyyətdə olduq. Başa düşdük ki, bu sahədə ixtisaslı işçilərə ehtiyac var. Ölkədə xarici investorların cəlb edildiyi  böyük layihələr icra olunur ki, bu da adını çəkdiyim ixtisaslara tələbatı daha da artırır”, - Ceyhun Kərəmov söyləyib.  

Peşə Təhsili üzrə Dövlət Agentliyinə dövlət büdcəsindən bu il qəbul sayına görə 77 milyon manatdan çox vəsait ayrılıb. Ötən il bu məbləğ 64 milyon təşkil edib. Ayrılan vəsait peşə təhsil müəssisələrinin saxlanma xərclərinə, eləcə də müəllimlərin məvacibi üçün xərclənir. Ödənişli təhsildən yığılan vəsait isə cari xərclərə yönləndirilir.
 
Ceyhun Kərəmovun sözlərinə görə, hazırda peşə məktəblərində çalışan müəllimlərin  aylıq əmək haqqı 500-600 manat arasında dəyişir. Bu da ölkədə olan minimal əmək haqqından çox, orta əmək haaqından isə azdır.

"Müəllimlərin orta aylıq əmək haqqıının artırılması istiqamətində bir çox addımlar atırıq. Bizim adambaşına maliyyələşməyə keçən 5 müəssisəmizdə bu il müəllimlərin məvacibi  artırılacaq. Sistem üzrə son 3-4 ildə  bir neçə dəfə müəllimlərin məvacibinə  əlavələr olub. Peşə təhsilində müəllimlərin orta aylıq əmək haqqı  600-700 manat arasında dəyişir. Bizdə təhsil digər təhsil müəssisələrindən fərqli olaraq həm ali, həm də orta təhsilli şəxslər dərs deyir.  Odur ki, müəllimlərin təhsil səviyyəsindən asılı olaraq  aldıqları məvacibin miqdarı da  dəyişir”, - qurum rəhbəri deyib.
Bu il peşə məktəblərinə müəllimlərin işə qəbulu  yeni qaydalarla aparılıb
 
Kərəmovun sözlərinə görə, peşə məktəblərnə  bu il ilk dəfə müəllimlərin  yeni qaydalar əsasında işə götürülüb.
 
"Peşə məktəblərində dərs deyən müəllimlər  iki kateqoriyaya bölünüb. Birinci kateqoriyaya istehsalat təlim ustaları , ikincinə isə  ixtisas fənnləri üzrə dərs deyən müəllimlər daxildir. Bunların hər birinin  uyğun staj və təhsilə malik olması  önəmlidir. Birinci mərhələdə  peşə məktəblərində çalışmaq itəyən usta və müəllimlərdən ərizələr qəbul edilir . Bu il 4 minə yaxın müraciət daxil olub.   Onların içindən 2300 nəfər növbəti mərhələyə buraxılıb.  İkinci mərhələdə isə namizədlər test imtahanı verib. Test zamanı gələcək müəllimlərin dərs deyəcəkləri  sahə üzrə bilikləri və pedaqoji yanaşma bacarığı müəyən olunur.  Bu mərhələdən 1700-dən çox adam keçib. Avqustun ikinci yarısında keçiriləcək üçüncü mərhələ zamanı isə   40-dan çox bal yığan namizədlər  müsahibələrə dəvət ediləcək.  Ustaların isə praktiki bacarıqları  yoxlanacaq”, - direktor vurğulyıb.
 
Peşə məktəblərində dual təhsil  səmərə verir
 
Hazırda Azərbaycan peşə məktəblərində dual təhsil tətbiq edilir. Ceyhun Kərəmov bildirib ki, bu  təhsil forması tələbələrə məktəbdə akademik biliklər almaqla yanaşı usta yanında öyrənmək imkanı verir və bu il  1600 nəfər bundan bəhrələnəcək.
"Usta yanında öyrənmək dünyanın hər yerində var. Beləliklə,  tələbəyə  həm nəzəri , həm praktiki bilik almağa şərait yaradırıq.  Buna dual təhsil modeli deyilir. Tələbəmiz 3 gün məktəbdə, 2 gün usta yanında iş yerində olur. 1600 nəfər tələbəni bu model əsasında peşə təhsilinə cəlb etmək istəyirik. Keçən il bu rəqəm 850 nəfər olub. Dual təhsillə öyrənənlərin işə düzəlməsi faizi daha yüksəkdir. Məsələn peşə məktəblərini bitirənlərin 55% işə düzəlirsə ,   dual təhsil  alanıarın  65-70%-I işlə təmin olunur. Yaxşı tələbələr sonda işlədikləri usta yanında qalırlar”,  - Kərəmov bildirib.
 
Peşə  təhsili olmayanlar bəzi sektorlarda işə qəbul edilməyəcək
 
Azərbaycanda bəzi sektorlarda çalışanların hər hansı peşə təhsilinə malik olmaması müəyyən risklər yaradır. Onardan biri də tikintidir. Tikinti şirkətləri fəhlələri işə alarkən onların peşə təhsilinə malik olub olmadığına diqqət yetirmir . Bu da tikilən binaların keyfiyyətini şübhə altına alır. Kərəmov bildirir ki, bu problemin həlli üçün artıq Əmək Məcəlləsinə dəyişikliklər edilməsi ilə bağlı təkliflər hazırlanır.
 
"Tikinti sektoru və bir sıra riskli sahələr var ki, orada işləyənlərin peşə təhsilinin olması vacibdir. Birmənalı  bu istiqamətdə qanunvericilikdə dəyişiliklər olmalıdır. Belə bir layihə üzərində iş gedir.  Bununla bağlı Əmək Məcəlləsinə dəyişikliklər edilməlidir. Təbii  hazırda əmək bazarında işləyən təcrübəli şəxslərə yeni qanun tətbiq edilməyəcək. Amma yeni fəhlələrdən artıq peşə məktəblərinin diploma tələb olunacaq. Məcəlləyə dəyişikliklərlə bağlı təkliflər  artıq bir neçə dəfə müzakirə olunub. Onların  üzərində iş  yekunlaşmaq üzrədir. Mərkəzi icra hakimiyyəti orqanları tərəfindən təşəbbüs kimi formalaşandan sonra qanunvericilik orqanına təqdim olunacaq”, - direktor əlavə edib.
 
Azərbaycanda özəl peşə məktəbləri varmı?

Hazırda Azərbaycanda yalnız bir özəl peşə məktəbi  fəaliyyət gstərir.
 
"Hazırda Azərbaycan 1 özəl peşə məktəbi var. Bu da peşə təhsilində təhsil alanların 1%-dən bir az çoxunu əhatə edir.  Özəl peşə məktəblərinin sayının artmasını vacib sayıram. Biz hətta özəl sektorla birgə məktəblərin açılmasında da maraqlıyıq.  Özəl sektor bizim müəyyən peşə təhsil müəssislərini tikib birgə istifadə edə bilər. İstərdik ki, bunu tezliklə tətbiq edək. Dünyanın başqa ölkələrində peşə təhsilinə özəl sektorda maraq çoxdur”, - direktor bildirib.
 
Peşə məktəblərinin yataqxanası olmalıdır
  
 "Müasir peşə məktəblərində yataqxana kompleksi var. Sənaye və İnnovasiyalar üzrə Bakı Peşə təhsil müəssisəsində, Bərdədə, Cəlillabbada, Qəbələdə, Gəncədə və növbəti illərdə tikiləcək bütün təhsil müəssisələrində yataqxanaların olması nəzərdə tutulur. Yataqxana xərclərini qarşılamaq üçün çox kiçik ödəniş tələb edilir. Bu ödəniş tələbələrinin istifadə edəcəyi  alternativ variantlarından daha ucuzdur. Qiymətlər regionlara görə dəyişir.  Yataqxanalarda həssas qruplar, şəhid ailələri və Qarabağ müharibəsi qaziləri üçün ödənişdə güzəştlər   nəzərdə tutulub”, - o qeyd edib.
 
Fiziki qüsurlu şəxslərin peşə məktəblərində təhsil almasında şərait yaradılıbmı?

 
"Ölkədə səviyyəsindən razı qalacağımız  inkülüziv təhsil sistemi yoxdur. Yeni təhsil müəssisələrində bunlar nəzərə alınır. Köhnə təhsil müəssisələrimizdə isə problemlər hələ də qalmaqdadır. Bu il araşdırma aparmağa başlamışıq. İnkülüziv  peşə təhsilinin təşkili ilə bağlı həm qanunvericilik, həm fiziki infrastruktur, həm də tədrisdə olan boşluqları öyrənirik.  Beynəlxalq təcrübə ilə yeni təcrübəni müqayisə edib konkret nəticələr əldə etmək istəyirik. Həmçinin müəllimlər üçün inkülüziv peşə təhsili necə olmalıdır mövzusunda təlimlər keçirəcəyik.  Qanunvericilik imkan verir ki, bu kateqoriyadan olan şəxslər müsabiqədənkənar qəbul oluna bilsin.  Bu sahə ilə  bağlı araşdırma aparılır və nəticələri bu ilin 4-cü rübündə təqdim ediləcək”, -  Kərəmov vurğulayıb.  
 
Ölkədə 25 yeni peşə təhsil müəssisəsinə ehtiyac var
 
"Təqribən 30 min yeni tələbə qəbul edib ölkənin bir çox rayonları üzrə kefiyyətli təhsil vermək istəyiriksə, təxminən 25 yeni təhsil müəssisəsinə ehtiyacımız var. Ölkədə 84 peşə təhsil müəssisəsi var. Onun 78 bizim, qalan altısı isə İqtisadiyyat Nazirliyi və Turzim Nazirliyinin tabeliyindədir”, - qurum rəhbəri əlavə edib.  
 
2023-cü il cəzaçəkmə müəssisəsində 1000 nəfər məhbus peşə təhsilinə cəlb edilib
 
Cəzaçəkmə müəssisələrində peşə təhsilinin təşkili ilə  Ədliyyə Nazirliyi məşğul olur, tələbə qəbulunu usə Peşə Təhsili üzrə Dövlət Agentliyi  həyata keçirir.
Keçən il 1000-dən çox məhbus peşə təhsili almaq xahişi ilə müraciət edib ki, onların da 80 nəfəri qadın olub.
 
Qadınlar peşə məktəblərinə müraciət edirmi?
 
Ceyhun Krəmovun szlərinə görə, bu il peşə məktəblərinə müraciət edən qadınların sayının ötən ilki  33%-dən 40%-ə çatdırmaq üçün müəyyən təşviqedici addımlar atılıb.
 
"Qadınların maraq gstərdiyi ixtisaslara daha çox yer veririk.  Təcrübə göstərir ki, köhnə binalarda yerləşən təhsil müəssisələrinə qadınlar maraq göstərmir. Yeni tikilən binalarda isə qadınlar oxumağa can atır.  Bir çox ixtisasların formatını dəyişirik. Məsələn dərzi ixtisasını moda dizaynla əvəz edirik”, - Ceyhun Kərəmov söyləyib.
 
Məzun olanların 55% işlə təmin edilib.
 
Xarici ölkələrlə birgə  peşə məktəbləri yaradılır
 
"İkinci əməkdaşlıq etdiyimiz ölkə Türkiyədə son 3 ildə 300-dən çox müəllimimiz təlim keçib.  Bu da yaxşı göstəricidir. Türkiyə ilə birgə idarə edilən peşə təhsil müəssisəsi yaratmaq niyyətindəyik.  Bununla bağlı 2021-ci ildə  protokoloq imzalanıb, hər iki ölkənin parlamenti  ratfikasiya edib, texniki detallar razılaşdırılıb”, - direktor əlavə edib.
 
"Bu il sentyabrda bizim komandamız 6 istiqamətdə yarışda iştirak edəcək. Yarışmada 18-22 yaş arası şəxslər iştirak etmək hüququna malikdir. Birinci dəfə 2022-ci ildə 3 istiqamət üzrə yarışmada  iştirak etmişik. Komanda üzvümüz ən yaxşı desert hazırladığı üçün İsveçrədə keçiriləm yarışmada  aşbazlıq üzrə mükəməllik medalı qazanıb. Bu il yarışma Leonda keçiriləcək”, - Kərəmov əlavə edib.
 
O hesab edir ki, Azərbaycanda məktəblərdə fəaliyyət göstərən peşə təmaüllü siniflər şagidrlərin ilkin bacarıqları üçün şərait yaradacaq. Hazırda Azərbaycanda 100-dən çox məktəbdə peşə təmaüllü siniflər var. 2026-ci ilə qədər təxminən 600 məktəbdə bu tip siniflərin təşkili planlaşdırılır.
 
Gülnar Nazimqızı