Son günlərdə çörək və un qiymət artımı mövzusu ölkə gündəmini zəbt edib. Yanvarın 6-da İqtisadiyyat Nazirliyinin Antiinhisar və İstehlak Bazarına Nəzarət Dövlət Xidməti un və çörək istehsalçıları ilə birlikdə bu məhsulların qiymətlərinin yuxarı hədlərini müəyyənləşdirib.

 

Dövlət Xidməti qiymət hədlərinə əməl olunması üzrə ciddi nəzarət tədbirlərini davam etdirəcəyini və ilk günlərin monitorinqlərinin nəticələrinə əsasən, unun topdan satış qiyməti 35,4- 35,9 manat arasında dəyişdiyini bildirib. 

Lakin bahalaşan qiymətlərdən narazı olanlardan biri  Könül Qasımova bildirir ki, çörəyin qiymətinin 10 qəpik qalxması belə dərin problemlər yaradacaq. 

 

Könül Qasımova yeni təyin olunan qiymətlərin isə daha da artacağı qənaətindədir. 

 

"Çörək 30 qəpik idi əvvəllər. Sonra 40 qəpik oldu, son günlər 50 idi, artıq isə 65 qəpikdir. Çəkisi isə çox azdır. 40 qəpiklik çörəyin çəkisi çox idi. Qiymət artır, çəki azalır. Çörək qiymətləri ilə yanaşı, digər məhsulların da qiyməti artır. İnsanları üsyana çağırırlar. Qazaxıstanda qazın qiymətinə xalq qalxdı. Bizi də çörək ilə imtahan edirlər. Amma inanmıram ki, bu imtahan tez bitsin. Hələ artacağını da gözləyirəm", - deyə o əlavə etdi. 

 

 

 

"Çörək istehlakına görə Azərbaycan adambaşına dünyada bu göstəricinin ən çox olan ölkələrdən biridir,  İnsanlarımız kasıb lazım olan kalorini ucuz olan çörəkdən aldığından , həm də ənənələrimizdə çörəyin önəmli yer tutduğundan böyük həcmdə çörək istehlak edirik. Son statistikaya görə, Azərbaycan vətəndaşı ildə təxminən 130 kiloqram çörək istehlak edir ki, bu da kifayət qədər böyük rəqəmdir. Dünyada buğda qiymətinin artımı Azərbaycana da təsirsiz ötüşmür. Lakin tək problem dünyada qiymət artımı deyil,  eləcə də  özümüzü ərzaq buğdası ilə təmin edə bilməməyimizdədir.  Ölkədə son illər, təqribən, ilə 1 mln. 850 min ton taxıl istehsal olunur, amma bu həcm ərzaq buğdası deyil, keyfiyyətsizdir, əsasən, mal-qara üçün yem kimi istifadə olunur. Özümüz istehsal etdiyimiz taxılın, ən yaxşı halda, 25-30%-ni ərzaq buğdası kimi istifadə edə bilirik, qalanını xaricdən, əsasən də, Rusiyadan alırıq", - deyə ekspert bildirdi. 

 

 

"Un məmulatlarının qiyməti artdıqca ənənəvi olaraq  digər ərzaq məhsulların da qiymət artımı baş verir. Çünki, çörək strateji məhsuldur. Hazırda ərzaq məhsullarının qiymətlərinin bahalaşmasına dünyada gedən proseslər və ölkəmizdə rəqabət mühitinin olmaması səbəb olur. Ölkəmizdə ərzaq inflyasiyası çox sürətlə gedir. Hətta rəsmi rəqəmlərdə belə 15 faiz ərzaq inflyasiyasının olduğu görünür.  Normal indiqatorlarla hesablasaq bu rəqəmlərin iki dəfə artıq olması üzə çıxa bilər. Təəssüf ki, bizdə alternativ stastistik məlumatları əldə etmək imkanı yoxdur. Ona görə də, rəsmi statistik rəqəmlərlə kifayətlənməli oluruq. Ərzaq infilyasiyası ölkəmizdə sürətlə getməkdədir", - deyə Cəfərli vurğuladı. 

 

Dövlət Statistika Komitəsinin 2020-ci ildə hazırladığı ərzaq balansı məlumatlarına görə , Azərbaycanın illik buğda tələbatı təxminən 3,5 milyon tondur. Ölkə ərzaq buğdası ilə özünü təmin etmə səviyyəsi 57 faizdir, bu da onu deməyə əsas verir ki, daxili təlabatın bir hissəsi idxal hesabına ödənilir.

 

 

 

Bütün bu sadalananlara rəğmən niyə Azərbaycan özünü yerli istehsal hesabına ödəyə bilmir və xarici bazardakı qiymətlər ölkəyə çox təsir edir?

Hökümət unun bahalaşmaması üçün addımlar atdı, lakin bunlar yetərsizdir, bunu iqtisadçı alim, sabiq millət vəkili Nazim Bəydəmirli çörəyin qiymət artımını şərh edərkən deyib.

"Dünyada ərzaq qiymətləri bahalaşıb, lakin bundan başqa da səbəblər var ki, onlara görə Azərbaycanda bahalaşma gedir. Əvvəla, kənd təsərrüfatında hökümət tərəfindən işlər düzgün qurulmur, ayrılan dövlət vəsaitin şəxsi resurs kimi istifadə edilir. Azərbaycan höküməti uzaqgörən olsa idi, ölkəyə un idxal edərdi, çünki aldığımız buğdaya əlavə dəyər vergisi tətbiq olunsa da, bu una edilmir. Ona görə unu xaricdən alaraq qiyməti stabil saxlamaq olardı və Rusiyada Azərbaycana un satmağa maraqlı xeyli satıcı var. Lakin Azərbaycan höküməti keçən il yarımçıq qərar qəbul etdi, ölkədə olan un istehsalçılarına subsidiya tətbiq etdi. Amma bu subsidiya heç bir effekt vermədi, istehsalı artırmaq gücünə malik olmadı. Yerli istehsalçılara subsidiya verirlər, ancaq xammal xaricdən gəlir. Halbuki yerli deyilirsə 80 faizdən az olmayaraq Azərbaycanda istehsal olunmalı idi. Gətirilmə xərcləri də azaldıla bilərdi, Rusiyadan dəmiryolu ilə un gətirilsə bu gün bazarda qiymət artmayacaqdı. Hökümət suvarma sistemini düzgün təşkil etmədiyi üçün regionlarda torpaqlar şoranlaşıb, insanlar taxıl əkə bilmir, daxili məhsul azalır", - deyə o əlavə etdi. 

İqtisadçının sözlərinə görə,  bütün ölkələr belə böhranlarda vətəndaşlarını düşünərək idxal xərclərini və rüsumları aradan qaldırır, ən azından minimuma endirirlər. 

"Hökümət vətəndaşının sosial tələblərini qarşılamalı, onu razı salmaq üçün çalışmalıdır. Lakin Azərbaycanda bunu etmədilər, monopolist şirkətlər qazandı, ona görə də xalq indi çörəyin qiymətindən haqlı olaraq narazıdır. Azərbaycan özünün taxıl istehsalınıgücləndirənə kimi rüsumlardan azad etməli, un idxal etməyə üstünlük verməlidir. Vurğulayım ki, dünyada qiymət artımı var, amma hər yerdə  Azərbaycandakı kimi belə sürətli getmir", - deyə Nazim Bəydəmirli vurğuladı. 

 

 

 

 

"Taxıla olan tələbin bir hissəsi idxal hesabına ödənir. 2021-ci ilin 11 ayında Azərbaycan  bir milyon tondan artıq buğda idxal edib  və bu  məhz həmin idxal üçün 288 milyon dollara yaxın vəsaitin xərclənməsi deməkdir. 2020-ci ilin müvafiq dövründə isə 1,2 milyon ton buğda idxal olunub və həmin məhsulun idxalına 262 milyon dollara yaxın vəsait ödənmişdi. Rəqəmlərin müqayisəsi göstərir ki,  idxal qiymətlərində artımları var ki, bu da daxili bazarda paralel olaraq qiymətlərin yüksəlməsi ilə nəticələnir. Biz qiymət artımlarının qarşısının alınması və optimallaşması üçün bir neçə istiqamət üzrə tədbirlərin dərinləşməsini təklif edirik. Əvvəla, taxıl istehsalı üçün subsidiya mexanizminə yenidən baxılması və bu bitkini istehsal edən fermerlərə daha çox subsidiya verilməsi məqsədəuyğun olardı. Nəzərə alsaq ki, taxıl, buğda strateji əhəmiyyət daşıyır buna görə subsidiyaların məbləğində fərq var, lakin buna baxmayaraq istehsal həcminə uyğun olaraq o məbləğin artırılması düzgün addım olar. Nəticə olaraq keyfiyyət meyarını diqqətdə saxlamaq ilə istehsalın genişlənməsinə nail olmaq olar. Eyni zamanda, daxildə istehsal edilən buğda və taxılın xərcini azaltmaqla qiymət artımının qarşısının alınması səbəb olacaq və bütövlükdə bazardakı qiymətlərin optimallaşmasına gətirib çıxaracaq. İşğaldan azad olunmuş ərazilərimizin taxıl istehsalı baxımının böyü potensialı var. Füzuli, Ağdam və digər bir sıra işğaldan azad olunan rayonlara erməni tapdağına keçənə kimi taxıl istehsal edilən aparıcı bölgələr idi.  Həmin rayonlarda da taxıl istehsalının intensiv təşkil edilməsi və həmin rayonların əvvəlki kimi bu bitki istehsalı üzrə aparıcı rayona çevirmək məqsədəuyğundur. Ermənistan vaxtilə qanunsuz olaraq həmin torpaqlarımızdan il ərzində təxminən 190 min tonadək taxıl toplayıb. Ona görə də həmin ərazilərin minadan təmizləmə işləri ilə paralel olaraq taxıl əkinini o ərazidə genşləndirmək lazımdır. Bu istiqamətdə işlərin davamlı təşkilinə ehtiyac var ki, yerli istehsal köməyi ilə daxili taxıl fondunun həcmini genişləndirmək mümkün olsun.  Azərbaycanda hər bir ailə demək olar ki hər gün çörək istehlak edir. Həm də çörəyin qiyməti strateji əhəmiyyət daşıyır. Ona görə də qiymət artımının qarşısının alınması məqsədəuyğundur", - deyə ekspert bildirdi. 

 

"Buğda istehlakına gəldikdə isə onu deyə bilərik ki, bu sahədə müşahidə edilən son illərin göstəriciləri istehsal ilə müqayisədə daha yüksək artım tempinə malikdir. Belə ki, əgər 2019/2020 marketinq ilində dünya üzrə buğda istehlakı 745 milyon ton olmuşdusa bu 2020/2021 marketinq ilində 3,5 faiz artaraq 771 milyon ton olub. Gələcək ilə bağlı proqnozlar da buğda istehlakının dünya üzrə kəskin artacağını qeyd edir. Belə ki, 2021/2022 marketinq ilində qlobal buğda istehlakının 782 milyon ton olacağı proqnozlaşdırılır ki, bu da 1,5 faizlik artım deməkdir.
Baxmayaraq ki, qlobal buğda ehtiyatlarında (carryover stocks) son marketinq illəri üzrə müqayisə 0,7 faizlik artım göstərir, ehtiyatlarda 2021/2022 marketinq ilində əvvəlki illə müqayisədə 1,5 faizə qədər azalma müşahidə ediləcəyi proqnozlaşdırılır. Bu da buğda ehtiyatlarından istifadənin artması deməkdir. Azərbaycandan da artım ola bilər. 1990-cı ilə qədər ölkədə istehsal edilən kənd təsərrüfatı məhsullarının təxminən 40 faizə yaxını məhz keçmiş Qarabağ iqtisadi rayonunun payına düşürdü. Ümumilikdə isə 250 min hektardan çox əkinə yararlı torpaqların böyük bir hissəsi taxılçılıq üçün istifadə edilirdi.  İstehsal edilən taxıl isə ölkənin ümumi istehsalının 14,3 faizini təşkil edirdi. Bunları nəzərə alaraq, demək olar ki, orta və uzunmüddətli perspektivdə işğaldan azad edilmiş ərazilərdə əkinə yararlı torpaqların əkin dövriyyəsinə qaytarılması ölkənin buğda ilə özünü təminetmə səviyyəsini mövcud 57 faizdən 65 faizə qədər artıra bilər", - deyə məqalədə bildirilib.

 

Azərbaycan ilə sərhəd ölkələrdə də çörəyin qiymətində artım müşahidə olunur. Gürcüstan hökumətinin proqramına görə, iyun ayının sonuna kimi birinci dərəcəli 50 kiloqramlıq buğda ununun kisəsinə 20 larilik (11 AZN) subsidiyanın ləğvindən sonra  yarım kiloqramlıq "sosial" adlanan çörəyin qiyməti təxminən 15 tetri (27 qəpik) bahalaşaraq 1 lariyə ( 55 qəpiyə) çatıb. Ermənistanda  ötən ilin sentyabrından çörəyin qiyməti 30-50 dram (11-18 qəpik) bahalaşıb və yarım kiloqramlıq "Matnakaş" çörəyinin qiyməti 350 drama (1,25 AZN) çatıb. Ondan daha azçəkili olan çörək əvvəlki 110 dram əvəzinə 140-150 drama (55 qəpiyə) satılır.

Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Ərzaq və Kənd Təsərrüfatı Təşkilatının (FAO) məlumatına görə, dünya ərzaq qiymətləri son 10 ilin ən yüksək həddinə çatıb. Ən böyük ixracatçılar olan Kanada, Çin və Rusiyada məhsul həcmlərinin aşağı olmasına görə buğdanın qiyməti 40 faizədək bahalaşıb. Ərzaq məhsullarının bahalaşmasına bir sıra amillər, o cümlədən təchizatın pozulması, yüksək əmtəə qiymətləri, bəzi istehsal müəssisələrinin bağlanması və siyasi gərginlik təsir göstərilir.