“Leyli və Məcnun”u azərbaycanlılar oynamayanda anlamsız olur - FOTOLAR

29.05.2020 06:47

Orta Şərqin ilk milli operası, ölməz bəstəkarımız Üzeyir Hacibəylinin "Leyli ve Məcnun” əsəri Ankarada səhnəyə qoyuldu. Uzun illərdir Türkiyədə yaşayan və çalışan rejissor Əflatun Nemətzadənin səhnə quruluşu verdiyi operanın cəmi iki ay sürən məşqlərindən sonra ortaya mükəmməl bir iş çıxacağı məsələsi başından inandırıcı görünmürdü. Əslində nə Üzeyir Hacıbəyli sənətinin sevdalısı olan rejissor, nə Məcnunu ifa edəcək sənətkarımız Mənsum İbrahimovun peşəkarlığı, nə də Ankara Dövlət Opera və Balet Teatrının işinin ustası olan sənətçi qrupu gözləntilərimizi optimist ruhda kökləmirdi. Səbəbsə çox bəsitdi – əsər sadəcə azərbaycanlı qırtlağı ilə oxunduqda mükəmməliyini qoruya bilən xalq musiqi incimizdir. Bu danılmazdır! Amma Ankara Dövlət Operasında hər kəs ümidliydi.

108 il sonra bu ölməz əsəsrin Türkiyədə səhnəyə qoyulması bir tarixi hadisə olsa da, tarixi hadisə olacaq nəticəsi olmadı desək, yalan olmaz.

Rəsmilərin yeri boş qaldı

Operanın premyera günü ugursuz seçilmişdi – 14 may Türkiyə prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğanın qızı Sümeyya Ərdoğanın toyu olduğundan iki qardaş ölkəni eyni platformda görüşdürən mədəniyyət tədbirinə nəinki Türkiyənin mədəniyyət naziri, hətta qurumun heç bir təmsilçisi gəlməmişdi. Elə Azərbaycandan da deputat Hadı Rəcəblidən başqa Mədəniyyət Nazirliyini təmsil edən kimsə yox idi. Azərbaycan və Qazaxıstanın Türkiyədəki səfirləri, TÜRKSOY təşkilatının baş katibi Düsen Kaseinov rəsmilərin siyahısını tamamlayırdı.

Opera orkestrını azərbaycanlı dirijor Fəxrəddin Kərimov idarə edirdi. Tarda Elçin Haşımov, kamançada Elnur Əhmədov solo- hissələrdə muğam musigisiylə türk tamaşaçısının, türklər demiş, "qulaqlarının pasını” sökdü.

Texniki dəstək təqdirəlayiq olsa da boşluqları tam doldura bilmədi. Ali Karakçsenin hazırladığı video effektlər səhnənin boşluqlarını eşq hekayəsinin başlangıcdakı "dua” və finalda Leyli və Məcnunun qovuşdugu "cənnət” səhnəsi ilə doldurmuşdu. Eyni zamanda mətndə anlaşılmayan ərəb və fars dilindəki sözlər türk dilinə tərcümə edilərək səhnənin yuxarısındaki ekranla nümayiş olunurdu. Bu da ifa edilən orjinal mətni anında tamaşaçiya çatdırmaq imkanı verirdi. Amma səhnələr arasındakı keçidlərdə tamaşaçını sıxacaq qədər boşluq vardı. Bir azərbaycanlı olaraq xüsusilə türk seyrçinin yanında bu boşluqlar zamanı suçluluq hissi basırdı insanı.

Kostyumların çoxu ərəb libasına bənzəmirdi

Səhnə dekorasiyası yetərli olsa da, kostyumlar kürk agırlıqlı hazırlanmışdı ki, bu da ərəb yaşam və qiyafətərini sərgiləyən əsər üçün bir az aşırı qalın olmuş və göz yorurdu. Qeysin atasının kürk agirliqlı kostyumu onu ərəbdən daha çox rus tacirlərinə bənzətmişdi.

Premyerada Leylini oynayan türk soprano Selva Erdeneri türk tamaşaçı hər nə qədər alqışlasa da, bir sopranonun mugam oxuması nəzəriyyəyə görə imkansızdır. Iki ayliq məşqdən sonra türk sopranonun da hələ-hələ Leyli ilə möcüzə yarada biləcəyi gözlənilməzdi. Rejissorun belə bir ümidi var idisə də, nəticə ortada. Selva Erdener ariya hissələrini mükəmməl ifa etsə də, muqam hissələri bir o qədər ugursuzdu. Mugam oxunan hissələrdə türk sənətçilərin ugursuz ifaları bütün opera boyu, türklərin təbirincə desək, "qulaq tirmaladı”.

Türk sənətçilər ariya hissələrini gözəl ifa etdilər. Xor və xeroqrafiya çalışmaları da işin hakkını verdi. Amma xüsusilə premyerada əksiklik hiss edilirdi. Bir azərbaycanlı tamaşaçı Bakıda "Leylə və Məcnun” izləmişsə, Ankarada da eynisi oldu deməsi mümkün deyil.

Təəssüf ki, tamaşaçı yerlərinin xeylisi boş qaldı. Hətta birinci hissədən sonra çıxanlardan bir çoxu geri qayıtmadı. Bəziləri səsi yetərli bulmamışdı. Qeyd etmək yerinə düıər ki, Ankarada təyinatı üzrə tikilməmiş bir bina sonradan opera binası olaraq restavrasiya edılıb və akustik baxımdan mükəmməl oldugğu deyilə bilməz.

Tamaşaçılar arasında xeyli azərbaycanlı vardı. Birinci pərdədən sonra Azərbaycan operasında izlədikləri "Leyli və Məcnun”la müqayisədə çox sönük qaldıgını vurgulayan azərbaycanlılar da vardı, türk Leyliyə Məcnunu yaş baxımından yaraşdırmayanlar da. Belə qənaətə gəlmək olar ki, davamlı cazibədar və gənc oyunçuları qarşılaşdıran seriallar insanlarin sənət zövqünə də təsir edib.

Ankara Dövlət Operasının sənətçiləri əllərindən gələni ən yaxşı şəkildə sərgiləsələr də, yarıboş salon hər nə qədər alqış yağdırsa da ( ki, bu daha çox o axşam sərgilənən əsərə xərclənmiş əməyə saygi algışı idi) premyera fiyasko idi demək olar. Nə rejissorun, nə oyunçuların çabaları, nə Mənsum İbrahimovun yanıqlı ifası, ne yarıboş salonun göstəri sonundakı alqışlar layihənin ugurlu oldugunu deməyə imkan vermir.

Plaketlər bol əldən

Premyeranın sonunda əvvəldə qeyd ettiyimiz protokol səhnəyə dəvət edildi. Operanın ərsəyə gəlməsində əməyi olan hər kəsə bol əldən plaketlər hədiyyə edildi. Hətta gəlmişkən yeni həftədə sonrakı iki oyunda oynayacaq azərbaycanlı sənətçilərimizin (Premyeradan sonrakı iki oyunda Leylini Arzu Əliyeva, Məcnunu isə İlkin Əhmıdov oynadı- müəl.) də plaketləri öncədən təqdim edildi.

P.S. İkinci oyunda İlkin Əhmədov və Arzu Əliyevanin, üçüncü oyunda isə M. İbrahimov və A.Əliyevanın oyunu isə hər halı ilə bir daha isbatladı ki, "Leyli və Məcnun”u sadəcə azərbaycanlilar oynadıgında opera orjinallığını qoruyub saxlaya bilir və salonu azgına qədər doldurmuş tamaşaçının möhtəşəm alqışları da bunu təsdiqlədi. Qeyd etmək yerinə duşər ki, Ə. Nemətzadə TÜRKSOY-un dəstəkləriylə İstanbulda səhnəyə qoyduğu "Koroğlu”nun da premyerasında tamaşaçı yerləri boş qalmışdı. TÜRKSOY-un maddi və mənəvi dəstəklədiyi layihələrin davamlılığını önəm vermədiyini demək dogru olmazdı. Amma düşünməyə dəyər.

Şəhla Əbusəttar Yaman

Ankara