Rusiya qazının Avropaya ixracının dayandırılmasının arxasında nə durur? - TƏHLİL

Dövlətin nəzarətində olan Rusiyanın enerji nəhəngi "Qazprom” şirkəti Polşa və Bolqarıstandan prezident Vladimir Putinin tələb etdiyi kimi qaz pulunu Rusiya rublu ilə ödəməyi tələb etdi. Daha sonra isə bu ölkələr tələbi yerinə yetirmədiyi üçün onlara qaz ixracını dayandırdı. 

Avropa liderləri deyirlər ki, təbii qaz müqavilələrində ödənişin avro və ya dollarla edilməsi tələb olunur və tərəflərdən hər hansı bu şərti birdən-birə dəyişdirə bilməz. Polşa dəniz yolu ilə gətirilən mayeləşdirilmiş təbii qazın idxalı üçün terminalın tikintisinə başlayıb. Bununla da ölkə Rusiya qazından asılılığı problemini həll etmək üçün uzunmüddətli addım atıb və istənilən halda "Qazprom" ilə idxal müqaviləsini müqavilənin müddəti bitdikdən sonra üzatmamağı planlaşdırır. 

Bolqarıstan hələlik kifayət qədər qaza malik olduğunu bildirib. 

Bununla belə, dəyişikliyin nə demək ola biləcəyi ilə bağlı açıq suallar enerji bazarlarını sarsıtıb, Rusiyanın digər Avropa ölkələrinə təbii qaz ixracını kəsə biləcəyi və iqtisadiyyata ciddi zərbə vura biləcəyi ilə bağlı qeyri-müəyyən durum yaranıb. 

Putin ölkələr enerji haqqını rublla ödəməlidilər deməklə Avropanı faktiki qazsız qoya biləcəyi barədə xəbərdarlıq edib.  Amma sanksiyalar onun maliyyə sisteminə təzyiq göstərdiyi üçün neft və qaz satışı faktiki Rusiya hökumətinin yeganə maliyyə mənbəyidir. 

Kreml bildirib ki, yeni ödəniş sisteminə görə idxalçılar Rusiyanın üçüncü ən böyük bankı olan "Qazprombank”da dollar və ya avro hesabı, sonra isə ikinci rubl hesabı açmalı olacaqlar. İdxalçı qaz haqqını avro və ya dollarla ödəyib və bankda bu pulu rublla dəyişməlidir. 

Avropa Komissiyasının sədri Ursula von der Leyen çərşənbə günü deyib ki, rublla ödəniş Avropa İttifaqı  sanksiyalarına ziddir və müqavilələri olan şirkətlər "Rusiyanın tələbləri ilə razılaşmamalıdırlar".

Putinin fərmanı "dost olmayan ölkələri” hədəfə aldığı üçün bu, bir çox Rusiya bankını beynəlxalq maliyyə əməliyyatlarından kəsən və bəzi Qərb şirkətlərini Rusiyadakı bizneslərini tərk etməyə məcbur edən sanksiyalara cavab kimi qiymətləndirilə bilər.

Rubl tələbinin iqtisadi motivi bəlli deyil. Çünki "Qazprom"-un onsuz da yetərincə rubl ehtiyatı var. Bu şirkət rus rublunun bahalaşmasının qarşısını almaq üçün onsuz da öz valyuta ehtiyatlarını  birjada sataraq rubla çevirməyə məcbur edilir.  

Demək motiv siyasi ola bilər. Bununla Putin ölkə daxilində ictimaiyyətə göstərmək istəyir ki, sanksiyalara baxmayaraq Rusiya yenə meydan oxuyur və qaz ixracı şərtlərini diktə edir. Bundan əlavə ödənişlərin məhz "Qazprombank" vasitəsilə edilməsini tələb etməklə Petin həmçinin banka qarşı növbəti sanksiyaların qarşısını ala bilər.

Onu da qeyd edək ki, Rusiya Putinin şərtlərini qəbul etdiyi üçün Macarıstana əvvəlki qaydada qaz ixracını davam etdirir. 

Enerji eksperti və Brüsseldəki Bruegel beyin mərkəzinin baş elmi işçisi Simone Tagliapietra deyir ki, bununla Rusiya Avropa Brliyi ölkləri arasında nifaq salmağa çalışır. 

"Bu, Rusiya dövlətinin uzun illərdir sınaqdan keçirdiyi " böl və hökm sür" strategiyasıdır… Odur ki,  Avropa İttifaqının əlaqələndirilmiş şəkildə birgə reaksiya verməsi çox vacibdir”.

ABŞ və Avropa İttifaqının əldə etdiyi razılaşmaya görə , neft və qaz üzrə alqı satqı əməliyyatları sanksiya altına düşmür. Bu,  qaz istehlakının 40%-nin və neft istehlakının 25%-nin Rusiyadan asılı olduğu Avropa üçün Ağ evin etdiyi müttəfiqlərinə etdiyi güzəşt kimi dəyərləndirilir. Buna görə Avropa İttifaqı ölkələri Rusiyaya hər il 850 milyon dollar pul ödəyir. 

Çoxları Avropanı hələ də Rusiyadan enerji almasından narazıdır. 

ABŞ Enerji İnformasiya Administrasiyasının məlumatına görə, Avropanın Rusiyaya neft və qaza görə etdiyi ödənişlər bu ölkənin 2011-2020-ci illər arasında neft və qaz satışından illik dövlət gəlirlərinin orta hesabla 43%-ni təşkil edib.

Rusiya müharibədən əvvəl uzunmüddətli müqavilələr bağlasa da Ukrayna müharibəsi göstərdi ki, Rusiya qazından asılılıq Avropa iqtisadiyyatı üçün ciddi təhlükə yaradır. 

Avropanın da Rusiya qazından tam imtinası Rusiyanın özü üçün də yaxşı deyil. Məsələn nefti Rusiya nəzəri olaraq tankerlə başqa ölkələrə, məsələn, enerjiyə ehtiyacı olan və sanksiyalarda iştirak etməyən Hindistan və Çinə sata bilər. 

Amma qaz başqa məsələdir. Rusiyanın şimalındakı Yamal yarımadasındakı böyük yataqlardan Avropaya gedən qaz kəməri sistemi Çinə gedən boru kəməri ilə bağlı deyil. Bu baxımdam Rusiyanın çox məhdud imkanları var.