Putin Əliyevlə söhbətindən sonra Xəzərlə bağlı hansı göstərişlər verib?

 "Mən bu yaxınlarda Azərbaycanda idim və həmkarımız, Azərbaycan prezidenti diqqəti Xəzər dənizinin dayazlaşmasına yönəltdi. Rusiya dövlətinin başçısı diqqətə çatdırıb ki, Əliyev "Həştərxan vilayəti ilə qarşılıqlı əlaqələr haqqında çox səmimi danışıb”,  -  Putin Babuşkinlə söhbəti zamanı deyib. Bu barədə haqqın.az yazıb.

Putin Babuşkinə "Xəzər dənizinə kömək etmək üçün yaxın gələcəkdə nə edilməli olduğunu başa düşmək üçün Volqa və Xəzər dənizi regionunda baş verən hadisələrin elmi təhlilini aparmaq” üçün ona müraciət göndərməyi tapşırıb.

Prezident İlham Əliyev Bakıda rusiyalı həmkarı ilə birgə mətbuata açıqlama verərkən Xəzər dənizində baş verən ekoloji fəlakətdən danışıb. Azərbaycan Prezidenti bildirib ki, yuxarıda qeyd olunan görüşdə Xəzər dənizinin fəlakətli dayazlaşması məsələsi müzakirə olunub.

"Danışıqlar apardığımız otağın pəncərəsindən mən Vladimir Vladimiroviçə iki il əvvəl su altında qalan qayaları göstərdim və bu gün onlar artıq bir metr səthə çatıb. Biz bunu Abşeron yarımadasının bütün sahillərində görürük - nəinki Azərbaycanın bütün sahillərində. Biz vəziyyəti birgə təhlil etmək və mümkün ekoloji fəlakətin qarşısını almaq üçün həm ikitərəfli, həm də beştərəfli formatda yollar müəyyən etmək barədə razılığa gəldik. Yəni biz artıq bu ekoloji fəlakətin təzahürünü adi gözlə görə bilirik”, -  Əliyev bildirib.

Alimlərin fikrincə, Xəzər dənizində suyun səviyyəsi 2006-cı ildən azalmağa başlayıb və 2022-ci ildə kritik həddə çatıb. Bu, iqlim dəyişikliyi və yağıntıların azalması ilə əlaqələndirilir. Dənizdəki suyun 90 faizindən çoxu Volqadan gəlir. Qazaxıstanda yerləşən Jaiyk çayının payı 2 faizdən çox deyil.

Sahilyanı ölkələrdə aparılan monitorinqlərin nəticələrinə görə, Xəzər dənizinin səviyyəsi 1 metrdən çox aşağı düşüb, Qazaxıstan sahillərinə yaxın bəzi yerlərdə isə dayazlaşma səbəbindən su 1 kilometrə yaxın azalıb.

Qazaxıstanın Ekologiya Nazirliyi bildirir ki, dəniz səviyyəsinin bir metrdən çox aşağı düşməsi Xəzər dənizinin sahil zolağının, xüsusən də Qazaxıstan sektorunun mövqeyinin dəyişməsinə səbəb olub. Bu, dənizin bu sahəsinin dibinin və ona bitişik torpaqların aşağı yamaclarına malik olması və hətta dəniz səviyyəsindəki kiçik dəyişikliklərin əhəmiyyətli dərəcədə su basmasına və ya sahilin qurumasına səbəb olması ilə izah olunur. Bu dövrdə dənizin su səthinin sahəsi 22 min kvadrat kilometrdən çox azalıb, yarısı Şimali Xəzər dənizinin Qazaxıstan hissəsinə düşüb.

Qazaxlı ekoloqların fikrincə, Xəzər dənizinin dayazlaşması su anbarını qidalandıran iki əsas çayın - Jaiyk və Volqanın vəziyyətinin pisləşməsi ilə bağlıdır.

Bunun əsas səbəbi odur ki, Sovet İttifaqı dağılandan bəri bu çayların üzərində çoxlu sayda bəndlər tikilib, suyun kənd təsərrüfatı ehtiyacları üçün istifadə olunması, şəhərlərin sahil boyu yerləşməsi və bu çayların da su ilə təmin olunmasıdır. .

Əvvəllər Xəzər dənizinin səviyyəsinin genişmiqyaslı tədqiqi Bremen Universitetinin bir qrup alman alimi tərəfindən Matias Pranqın rəhbərliyi ilə aparılıb.

Elmi müşahidələr nəticəsində mütəxəssislər belə qənaətə gəliblər ki, dənizdə suyun səviyyəsi hər il 6-7 santimetr aşağı düşür. Onların proqnozlarına görə, bu əsrin sonuna kimi Xəzər dənizinin səviyyəsi 9-18 metr aşağı düşəcək. Bu səbəbdən Xəzər dənizinin şimal şelfinin geniş əraziləri, cənub-şərqdə Türkmən şelfinin və Xəzər dənizinin orta və cənub hissəsindəki bütün sahilyanı ərazilərin, şərqdə isə Qara-Boğaz-Göl körfəzi üzə çıxacaq. 

"Ümumilikdə suyun səviyyəsi 9 metrə çatarsa, Xəzər dənizinin sahəsi 23, 18 metr olarsa, 34 faiz azalacaq”. aparıcı beynəlxalq elmi nəşr olan Nature tərəfindən nəşr edilib",  -  Communications Earth & Environment jurnalında dərc olunan məqalədə deyilir.

Bu ssenari çox güman ki, orta və yüksək istixana qazları emissiyaları, dəniz səthindən buxarlanmanın artması və çaylar və ya yağıntılar tərəfindən dənizin kifayət qədər təchizatının olmaması ilə əlaqədardır. Dəniz səviyyəsinin azalmasının əvvəlki iqlim tədqiqatlarının təxmin etdiyindən iki dəfə çox olacağı proqnozlaşdırılır.

Alimlər əmindirlər ki, dünya göllərin yoxa çıxmasının "dağıdıcı” nəticələrinə az diqqət yetirir və Xəzər dənizinin taleyi yəqin ki, artıq möhürlənib.

"Bəzi hissələri indi Aral dənizindən qalan hissələrə bənzəyəcək" deyir alman alimləri.