Astana Bakı və İrəvan arasında vasitəçilik ambisiyalarını artırır - TƏHLİL

 Ermənistanın baş naziri Nikol Paşinyan Qazaxıstana dövlət səfəri edib.  Hər iki tərəfin diplomatları səfəri sadəcə rəsmi tədbirdən daha artıq bir hadisə kimi dəyərləndirdilər.

İki günlük səfər Ermənistan və Qazaxıstanın yeni strateji tərəfdaşlıq elan etməsi və Qazaxıstanın uzun müddət regionun geosiyasətində ehtiyatlı mövqe tutduqdan sonra, gizli şəkildə Avrasiyanın ən köhnə münaqişələrindən birində vasitəçi kimi çıxış edə biləcəyini yoxlaması ilə tamamlandı.

Paşinyan Qazaxıstan prezidenti Kasım-Jomart Tokayev, eləcə də ölkənin baş naziri və parlament rəhbərliyi ilə görüşlər keçirdi. Görüşlər zamanı atom enerjisi, təhsil, rəqəmsal təhlükəsizlik sahələrində əməkdaşlığı və 2030-cu ilə qədər ikitərəfli münasibətlərin inkişafını müəyyən edəcək yeni iqtisadi yol xəritəsini əhatə edən ondan çox saziş imzalandı.
Lakin səfərin məzmunu yalnız iqtisadi xarakter daşımırdı. O, həm siyasi, həm də açıq şəkildə regional idi.

Səfərin ən diqqət çəkən məqamlarından biri prezident Tokayevin Paşinyanı Qazaxıstanın ən yüksək dövlət mükafatı — “Altyn Qıran” (Qızıl Qartal) ordeni ilə təltif etməsi oldu. Bu mükafat xarici hökumət başçılarına çox nadir hallarda verilir.

Mərasimdə çıxış edən Tokayev Paşinyanı “Ermənistanın həqiqi milli lideri” adlandırdı, onun “ölkənin milli inkişafına yeni enerji gətirdiyini” və çətin geosiyasi dövrdə “qeyri-ənənəvi, qətiyyətli qərarlar qəbul edərək” ölkəni irəli apardığını vurğuladı. Bu qərarların “şübhəsiz ki, erməni xalqına fayda verəcəyini” qeyd etdi.

Qazaxıstan lideri daha da irəli gedərək Paşinyanın Azərbaycanla danışıqların irəlilədilməsində və bu ilin əvvəlində Vaşinqton sülh sənədinin imzalanmasına töhfə verməsində “əhəmiyyətli rol” oynadığını bildirdi. Onun sözlərinə görə, bu orden iki ölkə arasında “sarsılmaz qardaşlıq, qarşılıqlı etimad və ortaq arzular” rəmzidir.

Paşinyan isə minnətdarlığını bildirərək bu mükafatı “bütün erməni xalqına hörmət əlaməti” kimi qiymətləndirdi və bunun daha dərin regional əməkdaşlıq üçün stimula çevriləcəyini dedi.

Qazaxıstan bir neçə aydır özünü Ermənistan və Azərbaycan arasında potensial vasitəçi kimi təqdim edir. Bu iki ölkənin illərlə davam edən, 2020 və 2023-cü illərdə müharibə ilə yenidən alovlanan münaqişəsi Cənubi Qafqazın siyasi xəritəsini dəyişib. Prezident Tokayev, balanslı və neytral dövlət xadimi kimi reputasiya formalaşdırmağa çalışaraq, səfəri bu ambisiyaları qabartmaq üçün istifadə etdi.

“Qazaxıstan Cənubi Qafqazda sabit və uzunmüddətli sülhü dəstəkləyir,” —  o, öz ofisi tərəfindən yayılan bəyanatda bildirdi. “Neytrallığımız bizdən ehtiyac duyulan yerdə yardım göstərməyə imkan verir.”

Regionda nüfuzu tez zəifləyən Rusiya və fəaliyyəti tez-tez geosiyasi prizma ilə qiymətləndirilən ABŞ və Avropa İttifaqından fərqli olaraq, Qazaxıstan Ermənistan-Azərbaycan münaqişəsində tarixi yükü olmayan və hər iki tərəflə sabit işgüzar münasibətlərə malik bir ölkə olaraq özünü təhlükəsiz və qoşulmayan alternativ kimi təqdim edir.

Diplomatik təşəbbüslər yeni iqtisadi əlaqələrin də ortaya çıxdığı bir vaxtda irəli sürülür.

Azərbaycan oktyabr ayında tranzit məhdudiyyətlərini ləğv etdikdən sonra Qazaxıstan buğdasının ilk partiyası Azərbaycanın ərazisindən keçərək bu ayın əvvəlində Ermənistana çatdı — kiçik, lakin simvolik cəhətdən mühüm addım.

Qazaxıstan rəsmiləri bildirirlər ki, belə üçtərəfli iqtisadi addımlar gələcək etimad quruculuğunun əsasına çevrilə bilər və sülh səylərini getdikcə daha böyük əhəmiyyət kəsb edən Transxəzər

Beynəlxalq Nəqliyyat Marşrutu — orta dəhliz boyunca real iqtisadi faydalarla əlaqələndirə bilər.
Astananın mövqeyi sadədir: daha sakit Cənubi Qafqaz biznes üçün əlverişlidir və Qazaxıstan Rusiyadan yan keçən yeni şərq–qərb ticarət marşrutlarında əsas mərkəz olmaq istəyir.
Bununla belə, analitiklər xəbərdarlıq edirlər ki, Qazaxıstanın manevr imkanları məhduddur.

Ermənistan və Azərbaycan arasında vasitəçilik mürəkkəb proses olaraq qalır: Vaşinqton, Brüssel və Moskva öz danışıqlar formatlarını aparır, həmçinin İrəvan və Bakıda daxili siyasi gərginliklər sərhədlər və təhlükəsizlik təminatları kimi məsələlərdə qalır.

“Qazaxıstan əvəz deyil, əlavə kanaldır,” — deyə Bakıdakı analitik bildirdi. “Amma danışıq prosesi davam edərsə və buğda kimi iqtisadi mübadilələr artsa, Astana daha çox tələb olunan vasitəçiyə çevrilə bilər.”

Ermənistan üçün Qazaxıstanla münasibətlərin istiləşməsi daha geniş strateji yenidən yönəlməni əks etdirir. Moskvadan narazı qalan və Qərblə daha çox əməkdaşlığa yönələn Paşinyan geosiyasi uyğunlaşma tələb etmədən iqtisadi diversifikasiyanı dəstəkləyə biləcək tərəfdaşlar axtarır.

Rusiya, Çin və Qərb arasında balans quran Qazaxıstan bu profilə uyğundur.

Rəsmilər bildirirlər ki, bu həftə imzalanan razılaşmaların icrası üçün yeni hökumətlərarası komissiya 2026-cı ilin əvvəlində toplanacaq. Bu planlara texnologiya, nəqliyyat, kənd təsərrüfatı və təhsil sahələrində əməkdaşlığın dərinləşdirilməsi daxildir.

Qazaxıstanın bu genişlənən tərəfdaşlığı məzmunlu vasitəçiliyə çevirə bilib-bilməyəcəyi bəlli deyil. Lakin səfər Astananın bunu sınamaq niyyətini və İrəvanın yeni diplomatik yollar axtarmağa hazır olduğunu aydın şəkildə göstərdi.

M.Əli