Türkiyənin təyyarə düzəltmə şirkəti olan "Baykar Makine" yaradıcıları olan Bayraktar qardaşları BBC xəbər agentliyinə müsahibə verib. 

 

Şirkətin əsası 1984-cü ildə əsası Özdemir Bayraktar tərəfindən qoyulub. Əsası qoyulduqdan sonra ilk illərdə şirkət mühərriklər, nasoslar və avtomobil ötürücüləri üçün hissələrin istehsalı ilə məşğul olub. 1986-cı ildə Özdemir Bayraktar tərəfindən Baykar Makina olaraq yerliləşdirməyə tabe olan həssas mühərrik, nasos və sürət qutusu hissələrinin istehsalında avtomobil sənayesinə xidmət etmək üçün yaradııb.2000-ci ildən başlayaraq Baykar Makina təyyarə istehsalı sahəsində, xüsusən də pilotsuz uçuş aparatlarının (PUA) tədqiqi və istehsalı sahəsində fəaliyyət göstərməyə başlayıb. Özdemir Bayraktarın oğulları - Haluk, Səlçuk və Axmet ​​Bayraktar - bu işlərdə fəal iştirak edirlər. Şirkətin tədqiqat və elmi inkişaf qrupu 800 nəfərdən ibarətdir. Bunların arasına mühəndislər və texniki işçilər daxildir.

 

Haluk Bayraktar deyir ki, ona aviasiya sevgisini aşılayan şəxs atası Özdemir Bayraktar olub. Səlcuq Bayraktar isə PUA istehsalına hələ 2000-ci il başladığını bildirib. 

Bayraktar qardaşları biznes uğurlarının təməlində Türkiyə prezidenti Ərdoğanla qohumluq əlaqəsinin olması ilə bağlı tənqidləri rədd edirlər

Səlcuq o zaman ölkənin ən nüfuzlu liseylərindən biri olan İstanbulda Robert Amerikan Kollecində oxuyub. Hər iki qardaş ali təhsilini Türkiyədə və ABŞ-da alıb, Səlcuq burada dron istehsalı üzrə ixtisaslaşıb. Məktəbi bitirdikdən sonra "ölkələrinin texnoloji imkanlarını inkişaf etdirmək” üçün vətənə qayıdıb və atalarının "Baykar” şirkətində işləməyə başlayıblar.

Qardaşlar deyirlər ki, pilotsuz təyyarələrin istehsalı çox kiçik bir mühəndis qrupu ilə başlayıb və şirkətə yalnız şəxsi vəsait yatırıblar.

Onların uğurlarının əsas tərkib hissələrindən biri də döyüş əməliyyatlarının real iştirakçıları olan türk əsgərləri ilə daimi ünsiyyətdə olmasıdır ki, bu da onların fikrincə, pilotsuz təyyarələrin ordunun tələb və ehtiyaclarına uyğun yenilənməsinə kömək edir.

Hərbi pilotsuz təyyarələrin niyə soyadlarına görə adlandırıldığını soruşduqda qardaşlar cavab verir ki, Bayraktar türkcə "standart daşıyıcı" deməkdir və onlar bu adın pilotsuz təyyarələri üçün mükəmməl olduğunu düşünürlər.

Haluk, "Bayraktar"ın şəxsən onlar üçün nə demək olduğunu soruşduqda, pilotsuz təyyarələrin daha ədalətli və ədalətli bir dünyanın yaradılmasına töhfə verməsini istədiyini söyləyib.

Bayraktar TV2 pilotsuz təyyarələri Ukrayna ordusu tərəfindən rus qoşunlarına qarşı fəal şəkildə istifadə olunur.

Bu dronların Rusiya zirehli texnikasını məhv etməsinin videoları bütün dünyada yayılıb. Ukraynalılar üçün isə türk pilotsuz təyyarələri bir növ Rusiyanın təcavüzünə qarşı müqavimət simvoluna çevrilib. Onlar haqqında mahnılar yazılmağa başlandı, uşaqlara və ev heyvanlarına onların adları verildi və get-gedə "Bayraktar” sözü ölkənin populyar mədəniyyətində və dünyadakı Ukrayna diasporunda öz yerini tutdu.

Bayraktar qardaşları Ukraynaya necə kömək edir

Bayraktarın Ukrayna ilə əməkdaşlığı Rusiyanın Ukraynaya genişmiqyaslı müdaxiləsindən əvvəl başlayıb. Rusiya Ukrayna Krımını ilhaq etdikdən və qondarma "DXR” və "LPR”ə hərbi dəstək verməyə başlayandan sonra Kiyev müxtəlif müdafiə yolları axtarmağa başlayıb.

Haluk deyir ki, Ukrayna hakimiyyəti bir çox ölkəyə pilotsuz təyyarələrin təhvil verilməsi tələbi ilə müraciət edib, lakin onun sözlərinə görə, bu sövdələşməyə yalnız Türkiyə razılaşıb.

Halukun bildirir ki, Ukraynada 2018-ci ildən Bayraktar sistemlərindən istifadə olunur. Eyni zamanda, Ukrayna ilə müdafiə sənayesində müxtəlif texnoloji sahələrdə əməkdaşlığımızı inkişaf etdirəcək çox mühüm layihələr imzalanıb.

Halukun sözlərinə görə, şirkətin mütəxəssisləri bir çox Ukrayna hərbçisinə Bayraktar TB2 pilotsuz təyyarəsini idarə etmək üçün təlim keçib və bu yaxınlarda Rusiyanın hücumu nəticəsində İHA operatoru olan qardaşlarla dostluq edən Ukrayna ordusunun zabiti həlak olub. 

Onun dəfnində Baykarın nümayəndələri iştirak edib, qardaşlar isə ailəsinə kömək etmək istəyirlər.

"Müharibə başlayanda biz on yük maşını humanitar yardım göndərdik, istər ərzaq yardımı, istər uşaq qidası, istərsə də gigiyena məhsulları. Ukrayna bizim yaxın münasibətlərimiz olan ölkədir. Biz ukraynalıların ağrısını paylaşırıq və onların öz torpaqlarını uğurla müdafiə etmələrini yüksək qiymətləndiririk”, Haluk bildirib.

Bütün bunlar nəcib səslənir, lakin Ukraynanın sadəcə Baykarın silahlarını satdığı bazar olduğunu vurğulayan tənqidçilər var. Bayraktar qardaşları onlara nə cavab verir? 

Haluk kommersiya maraqlarının olduğunu gizlətmir. Ancaq müharibə başlayandan bəri şirkət Ukrayna ilə əməkdaşlığa çox səy göstərdi. "Bizim üçün prioritet güclü əlaqələr qurmaq və hər iki tərəfə fayda verəcək əməkdaşlığı inkişaf etdirməkdir.

Ukraynada Rusiya müharibəsinin başlaması ilə Bayraktar pilotsuz təyyarələrinə maraq artdı, satışlar da artdı. Ukrayna müharibəsinə qədər Azərbaycan tərəfindən Ermənistanla Dağlıq Qarabağda, eləcə də Suriya və Liviyada aparılan müharibədə pilotsuz təyyarələrdən uğurla istifadə edilib. Və çox vaxt münaqişənin digər tərəfində Rusiya olurdu.

"Pul prioritet deyil”

Rusiyadan reaksiya oldumu? Sualına Haluk bildirir ki, "Bayraktar” texnologiya inkişaf etdirən bir şirkətdir və onun öz maraqları var.

"Ölkəmizin, eləcə də strateji əməkdaşlıq etdiyimiz ölkələrin inkişafına töhfə verməyə çalışırıq. Bu texnologiyalardan özümüz istifadə etmirik. Biz onları inkişaf etdiririk və başqalarının istifadəsinə veririk”, o deyir.

O xatırladır ki, məsələn, Ukraynada dronlardan Ukrayna hərbçiləri istifadə edir və onlardan nə vaxt istifadə edəcəyinə məhz onlar qərar verirlər.

"Hər şey digər məhsullarda olduğu kimidir. Təbii ki, təəssüf ki, Rusiya mətbuatında böhtanlar görürük, çünki bizim sistemlərimiz onların hava hücumundan müdafiə sistemlərini və zirehli texnikasını məhv edir. Amma  biz texnologiyanı təmin edən bir şirkətik " deyir. Onların necə istifadə ediləcəyi isə başqa insanların qərarıdır.

Eyni zamanda o, Bayraktar pilotsuz təyyarələrinin "Ukraynanın müstəqillik mübarizəsinə töhfə verdiyini” gizlətmir və biz bu töhfənin ən yaxşı şəkildə verilməsi üçün çalışırıq.

"Bəs Moskva sizə böyük məbləğdə pul təklif etsə, siz də onlara satarsınız?" sualına Haluk burada pulun məqsəd olmadığını deyir. 

"Pul bizim üçün prioritet deyil. Pul və maddi resurslar bizim işimizdə heç vaxt məqsəd olmayıb. Ukrayna ilə dostluğumuz və əməkdaşlığımız uzun illərdir davam edir. Ona görə də bizə nə qədər pul təklif etsələr də, bizim indiki şəraitdə dronları onlara (pilotsuz təyyarələri Moskvaya) verməyimizdən söhbət gedə bilməz. Bu müddət ərzində biz ancaq  Ukraynaya dəstək verəcəyik.Ukrayna ilə əməkdaşlığımıza heç nə kölgə salmayacaq və nə qədər məbləğ təklif olunsa da bizim bu məsələdə mövqeyimiz aydındır.

Hərbi pilotsuz təyyarələrin kimə verilməsinə hələ də kimin qərar verdiyi sualına Haluk cavab verib ki, bu, həm şirkətin, həm də Türkiyə dövlətinin qərarıdır. Ancaq görünən odur ki, Ankara hələ də son sözü deyir, bu da öz xarici siyasət maraqlarını nəzərə alır.

Moskvanın İrana məxsus "Shahed 129” pilotsuz uçan aparatlarına maraq göstərdiyi məlumdur.Səlçuk İran pilotsuz təyyarələrinin texniki xüsusiyyətlərini bilmədiyini deyir. Amma əlavə edir ki, "Bayraktar” öz sinfinin ən yaxşısıdır.

"Dünyada döyüşlər zamanı özünü bu qədər yaxşı sübut edən ikinci pilotsuz uçuş aparatı yoxdur”, o vurğulayır.

Baykar həmçinin başqa bir pilotsuz təyyarə olan Akıncı da hazırlayır. Burada Ukrayna istehsalı olan turbinlərdən istifadə olunur.

Səlcuq onların daha yüksək səviyyəli olduğunu təsdiqləyir  Lakin orada Ukrayna turbinlərindən istifadə olunmasına baxmayaraq, Ukraynada hələ ki, yoxdur. Onların Ukraynaya təhvil verilib-verilməyəcəyi ilə bağlı suala isə hər iki qardaş cavab verdi ki, Ukrayna tərəfi hələ belə bir tələblə çıxış etməyib.

Eyni zamanda qardaşlar Türkiyənin ilk səsdən sürətli pilotsuz döyüş təyyarəsi olan "Kyzylelma”nı hazırlayır və yeni döyüş pilotsuz uçan aparatı Bayraktar TV3 üzərində işləyirlər.

Lakin əməkdaşlıq bununla da bitməyəcək. Haluk qeyd edir ki, onlar Ukrayna ərazisində pilotsuz qırıcıların tam istehsalına başlamağı və ukraynalı gənclər üçün tədqiqat mərkəzləri açmağı planlaşdırırlar.

Qardaşlar əlavə edib ki, pilotsuz təyyarələrin inkişafı və istehsalı üçün mərkəz yaratmaq üçün sayt alıblar, lakin müharibə səbəbindən iş dayandırılmalı olub.

 

Gülnar Nazimqızı