Rusiyanın təhdidləri qlobal enerji xəritəsini yenidən cızır - TƏHLİL

Əlcəzair dünya bazarında qlobal neft və qaz ixracı  üzrə orta pillədə dayanır. Onun bu mövqeyi uzun illər idi ki, sabit qalmışdı. Lakin Avropadakı enerji böhranı Şimali Afrika ölkəsinə bu baxımdan irəlləyiş əldə etmək üçün imkanı verdi. Bu barədə "The Washington Post" yazır.

Aprelin ikinci həftəsində İtaliyanın Baş naziri Mario Draqi  Əlcəzairə səfər edib. Səfərdə hər iki ölkə rəsmiləri Aralıq dənizinin altından keçən, hazırda az istifadə olunan boru kəmərinin köməyi ilə qaz ixracının 40% artırılması haqqında saziş imzalayıb.

 

 

Bu addımlar Rusiyanın Ukraynaya müdaxiləsi nəticəsində yaranan enerji böhranı ilə bağlı Avropanın seçdiyi mübarizə yollarındandır. Rusiya Prezidenti Vladimir Putin son günlərdə qaz pulunu rublla ödəməkdən imtina etdiyi üçün Bolqarıstan və Polşaya təbii qaz ixracını dayandırıb.  Putin bununla Qərbdəki düşmənlərini tənqid atəşinə tutduğunu bildirir. 

 

Rusiya qazının böyük istehlakçıları  olan Almaniya və İtaliya da daxil olmaqla bir çox dövlələr öz vətəndaşlarını Rusiya qaz verməzsə problem üçün həll yollarını axtardıqlarına inandırır. Lakin qaz verilməsi dayandırılarsa, qarşıdakı 18 ay Avropa üçün çətin olacaq. Çünki bahalaşma dünyanın hər yerini əhatə edib.

 

Artıq hökumətlər öz istehsalat müəssisələrini gücləndirmək, elektrik stansiyalarını işlək vəziyyətdə saxlamaq üçün mübarizəyə başlayıb. Rusiya qaz təchizatını dayandırarsa Avropa 2023-cü ilin qışında ağır iqtisadi çətinliklələ üzləşəcək. Çətinliklərin olmasına zəmin yaradan amil isə enerji bazarında Rusiyanı tam əvəzləyəcək, mövcud alternativin olmamasıdır. Hələ cari ayda Almaniya Mərkəzi Bankı xəbərdarlıq etmişdi ki, müharibənin davam etməsi ölkə iqtisadiyyatını 2 faiz azaldacaq. 

 

ABŞ-ın nüfuzlu Strateji və Beynəlxalq Araşdırmalar Mərkəzinin enerji və milli təhlükəsizlik məsələləri üzrə proqramının baş tədqiqatçısı, on ildən çox bu sahədə çalışan Edvard Çou hesab edir ki,  baş verənlər təhlükəli oyunu xatırladır.

"Bunun necə bitəcəyini bilmirəm. Hiss olunur ki, bu, həm Qərbi Avropa, həm də Rusiya üçün çox pis nəticələnəcək.  Hökumətlərin heç bir fantastik ssenariləri köməyə çata bilməyəcək. Heç kim qısa müddətdə mayeləşdirilmiş təbii qaz istehsal edə bilməyəcək", - Edvard Çou bildirib.

 

Enerji tədqiqatçısı və S&P Qlobalın sədr müavini Daniel Yergin bildirib ki, onilliklər ərzində Rusiya neft və qaz ehtiyatlarından istifadə edərək dünya iqtisadiyyatına uğurlu inteqrasiya edib. Onun fikrincə, Rusiyanın kəskin dönüşü  enerji bazarlarının gözlənilməz və  qlobal şəkildə yenidən qurulmasına səbəb olacaq.

Faktiki durumda Avropanın qaz bazarı Rusiyadan sonra gözlənilən boşluqları yamamaq üçün vəsait axtarışındadır. Belə durumda İtaliya Əlcəzairə, Bolqarıstan isə Yunanıstana üz tuta bilər. Polşa  mayeləşdirilmiş təbii qaz və ya LNG idxalı, eləcə də uzun müddətdir planlaşdırılan, Norveçdən gələn boru kəmərindən istifadə istiqamətində işləri artırmaq barədə düşünür. 

"Baş verənlər dünya enerji bazarının dramatik, gözlənilməz hala gəlməsi və yenilənməsi ilə nəticələndi. İki ay əvvəl avropalılar Rusiyadan enerji alışından imtina edəcəklərini təsəvvür edə bilməzdi. İndi isə onlar imtina və alternativ üçün nə qədər vaxt lazım olduğunu düşünürlər. Hadisələr iki ay əvvəl başladı, proses getdikcə sürətlənir. Putin səkkiz həftəlik müharibə ilə 22 il ərzində qurduğu şeyi məhv etdi", - Yergin bildirib. 

Avropanın iqtisadi mühərriki olan Almaniya Rusiyadan enerji imtinasına heç bir halda hazır deyil. Bu ölkənin təbii qaz idxalının  50%-dən çoxu Rusiyadan gəlir. Rusiyanın Ukraynaya hücumundan sonra Almaniya bu ölkədən qaz idxalını 35% azaltsa da sıfıra endirə bilməyəcək. Onun maye qazı idxal etmək üçün infrastrukturu yoxdur. Ölkədə nüvə enerjisi ilə işləyən elektrik stansiyalarının sayı 3-ə endirilib. Digər 14-dən  imtina qərarını Almaniya 2011-ci il martın 11-də Yaponiyanın "Fukusima” atom elektrik stansiyasında baş vermiş böyük qəzadan sonra qəbul edib.

 

Almaniyanın İqtisadiyyat və İqlim naziri, vitse-kansler Robert Habek Rusiya qazı olmadan ölkəsinin tənəzzülə uğrayacağını proqnozlaşdırır.

 

"Mən baş verənlərdən narahatam", - o bildirib.

Almaniyanın xam neft idxalında Rusiyanın payı 35 %-dən 12 %-ə endirməyə nail olub. Robert Habek, mühafizəyə təşviq üçün ictimai kampaniya daxil olmaqla,  fövqəladə enerji planının erkən xəbərdarlıq mərhələsini həyata keçirib. Lakin təbii qaz idxalı sürətlə azalarsa, növbəti addım normanın tənzimlənməsi ola bilər.

 

Qaz əvvəlcə xəstəxanalara və ev təsərrüfatlarına ötürüləcək, bu da müəssisələri elektrik enerjisini itirmək riski ilə üzləşdirəcək. Məsul şəxslər və analitiklər, iş yerlərinin bağlanması, yüz minlərlə insanın işini itirməsi və inflyasiyanın yüksəlməsini ehtimal edir. Bu da Almaniyanın Mərkəzi Bankının 2022-ci ilin əvvəlində proqnozlaşdırdığı tənəzzülün dərinləşəcəyinə işarədir, rəsmilər də bununla bağlı xəbərdarlıq edir.
 
Avropa  boru kəməri ilə nəqlin ucuz olduğu Rusiyadan neft və təbii qaz almaq əvəzinə, ABŞ kimi daha bahalı alternativlərə müraciət etməklə öz istehsalat xərclərini artırmalı olacaq. Avropa şirkətləri Meksika körfəzindən Avropaya tankerlə mayeləşdirilmiş təbii qaz gətirmək üçün qazın  dəyərinin yüzdə 30-50 arasında olan hissəsinin hər min kub futuna 1,50 dollar əlavə ödəməli olacaqlar. Daha sonra boş gəmi yenidən doldurulmaq üçün 24 gün geriyə geyməlidir. 

 

Avropa ölkələri də təchizatlarını genişləndirmək üçün bacardıqları qədər çevik hərəkət edirlər. Lakin enerji istehsalçıları buna nail ola bilmirlər. Çünki yeni təbii qaz ixracını  təmin edən ən sürətli layihələr belə ən azı iki-dörd il tələb edir.  Eyni zamanda, hökumətlər və bizneslər ekoloji cəhətdən təmiz enerji növlərinə üstünlük verdiyi üçün investorlar uzunmüddətli təbii qaz layihələrindən çəkinə bilər.

Bərpa olunan günəş və külək enerjiləri də mövcud böhrandan zərbə alıb. "Bu, Avropanın bərpa olunan enerji mənbələrinə və digər qaz mənbələrinə keçidini Jet Skis-də təmin edəcək", - siyasi analitik və siyasi risk konsaltinq və məsləhət firmasının Avrasiya Qrupunun sədri Cliff Kupchan deyib.

 

Avropanın bərpa olunan enerjinin böyük hissəsini işlək vəziyyətə gətirmək üçün səyləri davam edir. Lakin bütün bunlara baxmayaraq bu, tədarük zənciri və ətraf mühit ilə bağlı problemlərin olacağı, uzunmüddətə gerçəkləşə biləcək bir təklifdir.

Dünyada bərpa olunan enerjinin qiymətləri iyirmi illik enişdən sonra son bir ildə yüksəldi. Avropada yeni müştərilərin legionlarını tez bir zamanda əlavə etmək üçün çox az yer var. 

"Hazırda heç bir tədarük qalmayıb" deyən, Avropanın LevelTen Energy üzrə vitse-prezidenti Flemming Sorenson, bərpa olunan enerji mənbələri axtaran böyük enerji istehlakçıları ilə alış-satış müqavilələrini müzakirə edib.

 

"İmzalanaraq 2024-cü ildən əvvəl başlamağa hazır olan bir neçə yeni, bərpa olunan enerji müqaviləsi var", vitse-prezident söyləyib.

Sorenson enerji növlərinə sürətli keçid yolunda duran tənzimləyici maneələrin nümunəsi kimi İspaniyanı göstərir.

 

"Orada yerləşdirilməyi gözləyən 70 giqavatdan çox günəş batareyası var, lakin bütün bunların işə salınması prosesi zəif gedir", - o bildirib.

 

Onun sözlərinə görə, həmin günəş batareyalarının yalnız 20 faizinin quraşdırılması üçün icazələr təsdiqlənib.

 

İtaliya naziri Roberto Cingolani müsahibələrinin birində İtaliyanın bir sıra Afrika ölkələri ilə sövdələşmələr əldə etmək üçün çalışdığını bildirib. O,  2024-cü ilin yazına qədər Rusiyadan enerji asılılığına son qoymağa ümid etdiyini vurğulayıb. 

Keçən həftə Anqola və Konqo Respublikasına səyahət edən Cingolaninin sözlərinə görə,  "bütün Avropa başa düşdü ki, böyük ölçüdə bir ölkədən, tək təchizatçıdan asılı olmaq çox ağıllı bir fikir deyildi", - o əlavə edibi. 

Onun fikrincə, İtaliya keçid prosesinin öhdəsindən digər Avropa İttifaqı ölkələrinə nisbətən daha yaxşı gələcək. Çünki İtaliyanı hazırda Afrika ilə birləşdirən 2, şərq tərəfi Azərbaycana gedən 1 boru kəməri var. Lakin o, planının gücləndirilməsinin bir qədər vaxt aparacağını və Rusiyanın birdən-birə ixracı kəsəcəyi təqdirdə ölkənin qısamüddətli perspektivdə çətin durumda olacağını qeyd etdi. Belə bir durum qarşısında italiya istehlakçılarından kondisionerdən istifadəni azaltmaq tələb oluna bilər. Həmçinin, şirkətlər enerji təchizatında əvvəlcədən planlanmış fasilələrlə üzləşəcək. 

 

 

Enerji istehlak edən ölkələrə təzyiqi azalda biləcək digər məqam dünya iqtisadiyyatının yavaşlaması ola bilər. S&P Qlobal konsaldinq şirkətinin təxminlərinə görə, Çində koronavirusu aradan qaldırmaq üçün nəzərdə tutulan karantin şərtləri dünyada  neftə olan  tələbi gündə 1 milyon barel azaldıb. Həmçinin, bu Pekinin Moskvaya yardıma gəlməsini çətinləşdirib. ABŞ və digər ölkələr strateji ehtiyatlarını gündə 1,3 milyon barelə qədər azaldır. Beynəlxalq Valyuta Fondu dünya iqtisadiyyatının bu il 3,6 %-ə qədər yavaşlayacağını təxmin edib.

Bu, həm də Avropanın qaz anbarı qurmalı olduğu dönəmdir. 2020-ci ildə Rusiyanın ixracı dayandırması qışdan çıxmağı çətinləşdirdi. Rusiya qaz ixracını tam kəsərsə, bundan ən çox zərbə alan ölkə Almaniya olacaq. 

 

Hadisələrin gedişatı rəsmi Kremlin hansı addımı atacağından asılıdır. Rusiya qaz və neftdən öz büdcəsi üçün böyük gəlir əldə edir. Belə ki, o Avropa ölkələrini qazdan məhrum edərsə, özünə də ağır iqtisadi zərbənin dəyməsi gözlənilir. Eyni zamanda, onun avropalı müştəriləri artıq 2027-ci ilə qədər Rusiya idxalı ilə sağollaşacaqlarına söz veriblər. Rusiyanın enerji axını üzərindəki gücündən Avropaya qarşı iqtisadi silah kimi istifadə etmək imkanı da bu gedişlə azalacaq. Bəzi analitiklər hesab edirlər ki, bu, Rusiyanı indi həmin silahdan istifadə etməyə sövq edə bilər.

 

Bütün bunlar Əlcəzair və digər Afrika xalqlarına da yeni imkanlar yaradır.

Əlcəzair müharibə başlamazdan əvvəl artıq Avropaya qaz ixrac edirdi. O, boru kəməri ilə İtaliya və İspaniyaya qaz göndərirdi. Əlcəzair təbii qazı daşınma üçün  maye formasına çevirəcək qurğulara da malikdir.  Lakin geniş ixracı əngəlləyən bir sıra məsələlər var idi. Onlardan bəziləri ixrac böyüdükcə daxili istehlak üçün kifayət qədər yanacağın olması ilə bağlı narahatlıqlar, eləcə də Avropa ilə yaxınlaşmadan törəyən geosiyasi tərəddüdlər ilə əlaqədar idi.

"Lakin Əlcəzairi və böyük təbii qaz ehtiyatları olan digər Afrika dövlətlərini ixraca icazə verməyən əsas səbəb var idi. Bu da Avropanın Rusiyadan daha ucuz və daha asan əldə edilən qaza üstünlük verməsi idi. Avropa həmçinin Rusiya qazında bərpa olunan enerji mənbələrinə keçidin daha asan olduğu qənaətində idi.  Çünki bu keçid dövründə daxildə və xaricdə boru kəmərlərinə və digər infrastruktura böyük yeni investisiya tələb olunmayacaqdı", - Breakthrough İnstitutunun Afrika enerji eksperti Vijaya Ramachandran bildirib.

Ramachandran Afrikanın uzun müddətdir ki, öz təbii qaz ehtiyatlarını inkişaf etdirmək istədiyini düşünür.

 

"Ancaq investorlar bunun çox çətin, uzaq və baha olduğunu düşünərək bu işdən yayınmışdı. İndi isə vəziyyət dəyişdi. Bu, Afrika üçün şansdır”, - o bildirib.

 

Enerji eksperti əlavə edib ki, regionda əhəmiyyətli ehtiyatları olan Afrika ölkələrinə avropalı investorların böyük marağı var.