Kiçik və orta biznes ölkə iqtisadiyyatında niyə rol oynaya bilmir?
"Kredit məsələsi
bizim acı xatirəmizdir. Atamın biznesi vardı, 100 min dollar bankdan kredit götürdü, daha dogrusu, işini
görmək üçün ona 100 min lazım idi. Ancaq bank bu kreditin hamisini birdən vermədi,
qırıq-qırıq verdi deyə atam işini qura bilmədi”, Bakı sakini Gövhər Hüseynova
deyir. Əlavə edir ki, atasının işi alınmadığından krediti və faizi qaytara
bilmir, nəticədə, faiz məbləği şişir, sonra bank təklif edir ki, 200 min
götürüb kreditlə faizi bağlasın: "Atam bunu elədi, amma bu, vəziyyətdən çıxış
yolu olmadı. Girov kimi müəssisəsini göstərmişdi, əlindən çıxdı”.
Gövhər
Hüseynova deyir ki, atası kredit götürüb işini genişləndirmək istəyərkən əlindəkini
də itirdi.
Hüseynovlar
ailəsinin əhvalatına oxşarlarını media səhifələrindən tez-tez oxumaq olur. Azərbaycanda sahibkarlar öz bizneslərini
qurmaq və ya inkişaf etdirmək üçün konkret hansı problemlərlə üzləşirlər? Onların
maliyyə əlçatanlığı yetərlidirmi?
"Doing Business 2015" hesabatında Azərbaycan kreditin əldə edilməsinin asanlılıq səviyyəsinə görə, 189 ölkə arasında 104-cü yerdə qərarlaşıb: "Ümumilikdə götürdükdə son 5 ildə ölkəmizdə kreditlərin əldə edilməsi səviyyəsi getdikcə pisləşir. 2010-cu ildə Azərbaycan 183 ölkə arasında 15-ci yerdə idisə, sonrakı illərdə bu mövqe pisləşərək 2011-ci ildə 46-cı, 2012-ci ildə 48-ci, 2013-cü ildə 53-cü, 2014-cü ildə 99-cu pilləyə düşüb”, -
İqtisadi Təşəbbüslərə Yardım İctimai Birliyinin apardığı "Azərbaycanda kiçik və orta sahibkarlığın maliyyə çıxışının artırılması” tədqiqatında göstərilir.
Tədqiqat müəllifləri hesab edirlər ki, "Sahibkarların əsas maliyyə mənbəyi olan kreditlərə əlçatanlığı zəifdir. Buna səbəb kredit faizlərinin yüksək olması, şərtlərin ağır olmasıdır. Kreditlər bir qayda olaraq paytaxta yaxın ərazilərdə cəmləşib. Region sahibkarlarının kredit resurslarına çıxışı məhduddur. Regionlar əsasən dövlətin güzəştli maliyyələşməsindən yararlanırlar”.
ABŞ BİA-nın maliyyə dəstəyi ilə həyata keçirilən "Azərbaycanda kiçik sahibkarlığın inkişafına dəstək” layihəsi çərçivəsində hazırlanan bu tədqiqatda deyilir ki, Azərbaycanda bank kreditləşməsinə inkişad etmiş ölkələrdə populyar olan fakktorinq, forfeytinq kimi alterantiv mənbələr yoxdur, lizinq, qiymətli kağızlar bazarı cəlbedici görünmür: "Qiymətli kağızlar bazarına isə maraq ümumiyyətlə yoxdur. Kreditlərlə müqayisədə qiymətli kağızlar vasitəsilə maliyyə cəlb edilməsi təcrübəsi zəif yayılıb”.
Tədqiqat müəlliflərinin fikrincə, kredit əlçatanlığının zəifliyi kiçik və orta biznesin ümumdaxil məhsula töhfəsini kəskin azaldır: "ÜDM-in formalaşmasında kiçik və orta sahibkarlığın payı 1,7%, yaradılan iş yerlərində payı isə 6%-ə yaxındır. Halbuki inkişaf etmiş ölkələrdə ÜDM-in 50-70%-i məhz kiçik və orta müəssisələr tərəfindən formalaşır. Avropa Birliyi ölkələrində iş yerlərinin 60%-dən çoxu bu sektor tərəfindən yaradılır”.
"Kredit şərtləri ağırdır”
Kiçik və Orta Müəssisələrin İnkişafına Yardım
Mərkəzinin rəhbəri Ilkin Qarayev də hesab
edir ki, sahibkarların maliyyə əlçatanlığında kifayət
qədər problem var: "Xüsusilə də keçən il baş vermiş devalvasiyadan sonra
bankların çoxu manatla kredit vermək istəmir və ya həddindən artıq yüksək
faizlərlə kredit təklif edirlər”.
İlkin Qarayev deyir ki, yüksək faizlər kiçik və
orta sahibkarlığın inkişafını ləngidən səbəblərdən biri kimi gözdən keçirilə
bilər: "Biznes sahələrini təhlil etsək, bəlkə də Azərbaycanda heç bir sektor bu
kreditləri qaytarmaq və mənfəət əldə etmək üçün lazım olan səviyyədə gəlir əldə
etmək imkanı vermir. Bu faiz dərəcələri yalnız qısa müddətli ticarət
əməliyyatları aparmaq üçün yaraya bilər”.
Onun sözlərinə görə, Azərbaycanda maliyyə institutları müştərilərinə kifayət qədər maliyyə məhsulları və xidmətləri təklif etmirlər. Rusiya, Ukrayna, Gürcüstan kimi ölkələrlə müqayisədə Azərbaycanın bank sektoru maliyyə məhsul və xidmətlərinin çeşidi baxımından daha az inkişaf edib.
Vəziyyətdən çıxış yolu
Kiçik və orta biznesin inkişafı sahəsində tədqiqat aparan iqtisadçılar optimistdirlər, hesab edirlər ki, 2016-2020-ci illəri əhatə edən kiçik və orta sahibkarlığa Dəstək Dövlət Proqram həyata keçirilərsə, bu sektoru inkişaf etdirmək olar. Onların bir təklifi də özəl kredit bürolarının yaradılması, bank kreditləşməsinə alternativ mənbələr inkişaf etdirilməlidir.
S.Mehdiyeva
www.ann.az
Bizi sosial şəbəkələrdə izləyin !
